Trójpłaszczyznowa terapia manualna skupia się na trzech wymiarach stopy, które wzajemnie na siebie oddziałują:

1. Długości stopy od pięty do podstawy palucha.
2. Szerokość stopy biegnąca w dystalnym końcu śródstopia.
3. Wysokość stopy poniżej stawu skokowego.

Terapia jest dedykowana dla dzieci wieku od 3 miesięcy do 6 lat, ale największa skuteczność terapii widoczna jest w jak najwcześniejszym okresie życia.

Autorska terapia stworzona przez Barbarę Zukunft-Huber obecnie stanowi podstawę wczesnego leczenia i diagnozowania nieprawidłowości ustawień stopy, opierając się na globalnych wzorcach ruchowych panujących w rozwoju kończyn dolnych noworodków i niemowląt. 

Proces kształtowania się stóp u dziecka

Należy pamiętać, że budowa szkieletowa dzieci znacząco różni się od budowy kostnej dorosłego człowieka. Noworodek w stopach nie posiada kości, a chrząstki o delikatnej strukturze. Stopy są lekko skierowane ku sobie (supinacja), a stan ten może trwać przez kilka miesięcy życia i częściowo obejmować okres nauki chodzenia. Przemiana chrząstek w kości w stopach dziecka zaczyna następować w okresie wzmożonej aktywności fizycznej pomiędzy 2 a 4 rokiem życia. Należy jednak podkreślić, że są to dane statystyczne, ale każda jednostka rozwija się we własnym tempie i niniejsze ramy wzorcowe mogą być przesunięte. Mimo to w około 3 miesiącu życia niemowlaka można zauważyć wzorzec ustawienia stopy w zgięciu, odwiedzeniu, rotacji zewnętrznej w stawie biodrowym, supinacji i zgięciu w stawie kolanowym. Na jego podstawie dokonuje się diagnostyki ewentualnych zaburzeń anatomicznych kończyn dolnych, oceniając ruchomość i ustawienie całej nogi. Przy wykryciu nieprawidłowości niezbędna jest fizjoterapia, która, w zależności od intensywności ćwiczeń, rodzaju odchyleń i okresu rozpoczęcia rehabilitacji, może dać zróżnicowane efekty.

Trójpłaszczyznowa manualna terapia wad stóp u dzieci – zastosowanie

Terapia trójpłaszczyznowa znajdzie zastosowanie w większości deformacji okresu dziecięcego. Należą do nich poszczególne nieprawidłowości:

• stopa końska – stopa ustawiona jest w zgięciu podeszwowym, przez co wygląda, jakby była skręcona do środka. Oprócz tego wyróżnia się szpotawe ustawienie pięty, czyli jej podstawa skierowana jest ku stronie przyśrodkowej w stosunku do osi podudzia. Widoczne jest skrócenie łuku przyśrodkowego i wydłużenie łuku bocznego.
• stopa płasko-koślawa – można zauważyć ustawienie stopy w odwiedzeniu przodostopia lub zniesieniu wymiaru wysokości. Oprócz tego obserwuje się dodatkowe wariacje odchyleń m.in. płaskostopie wrodzone, brak kości strzałkowej, stopę koślawą zwykłą i odwiedzeniową.
• stopa sierpowata – często towarzyszą jej przykurcze. Ustawienie stopy jest w przywiedzeniu (w stosunku do osi podudzia z piętą ustawioną prosto). Widoczne wykrzywienie stopy w kształcie litery, łuk wewnętrzny skrócony, a łuk zewnętrzny jest rozciągnięty.
• stopa końsko-szpotawa – jedna z najczęstszych wad wrodzonych u dzieci. Stopa przypomina sierpowaty kształt w wyniku podeszwowego zgięcia i uniesienia wewnętrznego brzegu stopy ku górze. Towarzyszą temu przykurcze tkanek i włóknienie mięśni.
• stopa piętowa – palce stopy kierują się ku górze, a w przypadkach zintensyfikowanych grzbiet stopy dotyka przedniej ściany piszczeli, co sprawia, że dziecko nie może opuścić stopy.

Oprócz tego mogą wystąpić inne wady lub kombinacje powyższych problemów z uwzględnieniem indywidualnych wariacji. Prawidłowa diagnostyka jest niezwykle ważna w celu określenia planu rehabilitacyjnego, aby przyniósł on jak najszybsze i najbardziej pożądane rezultaty. Ponieważ rehabilitacja dotyczy w głównej mierze niemowląt i małych dzieci, rehabilitant powinien mieć odpowiednie uprawnienia i doświadczenie w pracy z dziećmi, aby zadbać o ich prawidłowy rozwój i komfort psychiczny podczas wykonywania ćwiczeń. Dzięki temu mały pacjent będzie lepiej współpracował z rehabilitantem podczas zajęć oraz z rodzicami w warunkach domowych.

Terapia trójpłaszczyznowa – jak wygląda?

Terapia trójpłaszczyznowa polega na rozciąganiu przykurczonych mięśni i tkanek oraz utrwalanie całego procesu poprzez bandażowanie stóp. Mimo swojej „prostoty” terapia trójpłaszczyznowa w wielu przypadkach pozwala uniknąć interwencji chirurgicznej oraz ciężkiego unieruchomienia.

Jeśli chodzi o bandażowanie, należy uwzględnić kilka zasad i reguł, które są niezbędne do prawidłowego wykonywania rehabilitacji. Przede wszystkim należy stosować bandaże o gęstym utkaniu i dużej elastyczności oraz stosować mankiety ochronne, aby nie dochodziło do podrażnień skóry. W przypadku małych dzieci bandażowanie powinno odbywać się za pomocą bandaży o szerokości 4 cm, a w przypadku starszych dzieci 6 cm. Nie powinno dochodzić do zagnieceń i rolowań w czasie bandażowania. Bandaż można nosić przez całą dobę i w butach (jednak w tym przypadku obuwie powinno być minimum o rozmiar większe w zależności od grubości zabandażowania stóp).

Dodatkowo należy uwzględnić zasady bezpieczeństwa bandażowania tj.:

• obejrzeć stopę, czy po zabandażowaniu nie doszło do zaczerwienienia i ochłodzenia.
• sprawdzać co pewien czas, czy nie zmienia się zabarwienie skóry.

Rehabilitant powinien dokładnie poinstruować rodziców i przeszkolić w formach bandażowania, aby mogli kontynuować metodę trójpłaszczyznową manualną w warunkach domowych. Są bowiem oni odpowiedzialni za proces terapeutyczny w równej mierze jak specjalista. Ćwiczenia w środowisku domowym, aby przyniosły pożądany efekt, powinny być wykonywane od dwóch do trzech razy dziennie.  

Bandażowanie różni się w zależności od przypadku jednostki wady, jej zaawansowania i indywidualnych wariacji. Dodatkowo uwzględnia się różne formy rozciągania. Na przykład podczas wady stopy końskiej głównym celem jest rozciągnięcie mięśni zginaczy palców, korekcja szpotowatości pięty i odtworzenie długości stopy, aby przywrócić jej pożądaną funkcjonalność. W tym celu rehabilitant po wykonaniu szeregu ćwiczeń przechodzi do bandażowania kończyn dolnych. W tym wypadku stopy bandażuje się pierścieniowato utrzymując uzyskaną długość stopy.

Długość rehabilitacji z użyciem trójpłaszczyznowej manualnej terapii uzależniona jest od warunków, postępów i możliwości pacjenta. Każdy etap fizjoterapii powinien odbywać się pod ścisłą konsultacją specjalistyczną, niekiedy wymagającą konsultacji konsorcjum.

Dla lepszego zrozumienia tematu i poszerzenia swojej wiedzy polecamy zapoznanie się z opracowaniami przygotowanymi przez fizjoterapeutów i lekarzy. Przykładem rekomendowanych pomocy są: Stopa płasko-koślawa u dziecka oraz Stopa końsko-szpotawa u dziecka.

Bibliografia:

1. Trójwymiarowa Manualna Terapia Wad Stóp U Dzieci, Barbara Zukunft-Huber, Edra.
2. Historia Leczenia Wrodzonej stopy Końsko-Szpotawej, Patrycja Misztal-Okońskal, Piotr Okoński, Mariusz Goniewicz, Marek Okoński, Szczepan Brezdeń, Jarosław Sak.
3. Wady Stóp U Dzieci, Marek Okoński.
4. Wrodzona stopa końsko-szpotawa, Marek Napiontek we współpracy: Wiolett Ostiak, Moniki Kaczmarek.
5. Fizjoterapia w pediatrii i zagadnienia pokrewne, Beata A. Nowak, Monika Maciąg.
6. Stopa płasko-koślawa dziecięca, Pediatr Med Rodz 2020, 16 (4), p. 368–372.
7. Trójwymiarowa manualna terapia stóp sierpowatych – studium przypadku, mgr Aneta Suder, dr hab. prof. UJ Agnieszka Gniadek, Wiedza w Praktyce.