Rozszczep podniebienia u dziecka — a czasem również wargi — to poważna wada wrodzona utrudniająca mówienie, połykanie i oddychanie. W zależności od nasilenia problemu leczenie może wymagać interwencji chirurgicznej lub ćwiczeń logopedycznych. W każdym przypadku ważne jest wczesne wykrycie problemu, aby zapewnić dziecku jak najlepsze funkcjonowanie w przyszłości. Jakie postępowanie terapeutyczne wprowadzić?
Rozszczep podniebienia u dziecka kształtuje się już w trakcie ciąży. Mimo że możliwe jest leczenie problemu, wymaga ono współpracy wielu lekarzy specjalistów, w tym przede wszystkim logopedy, chirurga, laryngologa i ortopedy. Ponadto często wartościowe okazuje się wsparcie psychologiczne — szczególnie w przypadku starszych dzieci, a także rodziców.
Leczenie rozszczepu podniebienia i wargi ma kilka głównych celów dotyczących poprawy:
Reasumując — głównym powodem, dla którego powinniśmy wprowadzić leczenie, jest zapewnienie dziecku jak najlepszej jakości życia i funkcjonowania w perspektywie długoterminowej. Warto pamiętać jednak, że każdy przypadek jest inny, a co za tym idzie — wymaga indywidualnego podejścia oraz planu terapeutycznego.
Mogłoby się wydawać, iż rozszczep podniebienia to problem o ograniczonym charakterze. Niestety, oprócz zaburzenia funkcji ssania, oddychania, żucia, połykania i mówienia, powoduje on występowanie poważnych, patologicznych zmian w obrębie wielu okładów, między innymi w:
Rozszczepienie podniebienia u dziecka powiązane jest zwykle z nieprawidłowym kształtowaniem mowy — w większości przypadków notuje się opóźnienie jej rozwoju nawet o 12 miesięcy. Ponadto występują także dostrzegalne gołym okiem (w przypadku nieco starszych pacjentów nie tylko przez lekarzy, ale i rówieśników) zaburzenia mimiki twarzy. Dolegliwości te mogą się kumulować, prowadząc do problemów emocjonalnych, wycofania, nieśmiałości oraz braku pewności siebie. Niekiedy przyjmują one nawet formę fobii społecznej.
Istnieją różne rodzaje rozszczepów podniebienia i warg. Najczęściej występujące to:
Ponadto wyróżnia się także rozszczep kompletny i niekompletny. Pierwsza z ww. przypadłości objawia się całkowitym rozszczepem podniebienia i wargi, wskutek czego w jamie ustnej pojawia się dodatkowy otwór. Ta wada poważnie rzutuje na funkcje ssania oraz mowy, ponieważ język nie jest w stanie prawidłowo się poruszać. Rozszczep niekompletny natomiast dotyczy samego sklepienia jamy ustnej. Nie jest tak problematyczny, ale wymaga leczenia — również operacyjnego.
Rozszczep wargi i podniebienia u dziecka jest jedną z najczęstszych wad wrodzonych — odsetek wynosi od 1 do 3 urodzeń na 1000. Musimy jednak pamiętać, że przedstawione liczby mogą się różnić w zależności od kraju czy regionu, a także od stosowanych metod diagnostycznych i sposobów rejestrowania tych wad.
Rozszczep podniebienia jest wadą obecną już w okresie prenatalnym. Choć przyczyny tego problemu nie są w pełni zbadane, uważa się, że stanowią połączenie genetycznych i środowiskowych czynników. Ryzyko wzrasta przede wszystkim, gdy:
Rozczepienie podniebienia u dziecka leczymy, biorąc pod uwagę nasilenie problemu, wiek i inne czynniki indywidualne, między innymi stan zdrowia ogólnego, schorzenia współwystępujące czy inne nieprawidłowości w funkcjonowaniu narządów. Ostateczny plan terapeutyczny jest ustalany przez zespół specjalistów, w tym ortodontę, chirurga plastycznego oraz logopedę.
Niezwykle ważną rolę w leczeniu odgrywa wsparcie logopedyczne. Dzięki rozwiązaniom z tej dziedziny medycyny można osiągnąć znaczną poprawę mowy dziecka. W tym celu wykorzystuje się między innymi ćwiczenia oddechowe, artykulację czy treningi wymowy. Ponadto specjalista wspomaga leczenie zaburzeń połykania poprzez uświadamianie pacjenta, kontrolę toru oddechowego oraz przywracanie prawidłowych wzorców.
Jeśli chcemy wypracować u dziecka prawidłową pozycję języka i oddychanie przez nos, możemy zdecydować się np. na zabawę w „Parking”. Polega ona na ułożeniu na końcu języka niewielkiego cukierka, płatka śniadaniowego lub innego, niewielkiego, a najlepiej ulubionego przysmaku. Następnie polecamy małemu pacjentowi przyciskać słodycz lub pastylkę do podniebienia. Ćwiczenie to można wykonywać w domu, na przykład podczas oglądania bajki, gdy dziecko jest zajęte, zrelaksowane i skoncentrowane.
Terapia logopedyczna jest istotnym elementem leczenia rozszczepu podniebienia i może pomóc w poprawie funkcji jamy ustnej oraz mowy. Zawsze należy jednak skonsultować się ze specjalistą, aby ustalić, czy wybrane ćwiczenia są odpowiednie dla pacjenta o określonych możliwościach. Prócz tego należy uwzględnić inne schorzenia i dolegliwości małego pacjenta. Rehabilitacja dzieci z Zespołem Downa może przebiegać inaczej niż w przypadku innych rówieśników z rozszczepem podniebienia. Podobnie może być z doborem fizjoterapeuty, który powinien nie tylko zdobyć zaufanie rodziców, lecz także samego dziecka. W przypadku dzieci z Zespołem Downa, warto poszukać doświadczonego specjalisty.
Faryngoplastyka to technika operacyjna umożliwiająca leczenie chorób laryngologicznych, stosowana również w terapii rozszczepu podniebienia. Ta niezwykle dokładna metoda pozwala na zbliżenie niewielkich elementów zwieracza, a co za tym idzie — stworzenie odpowiednich połączeń. Zaciśnięcia wykonuje się przy użyciu istniejących już mięśni, tkanek i zwieraczy.
Dzięki wykorzystaniu innowacyjnej techniki najmłodsi pacjenci opuszczają szpital już następnego dnia po wykonaniu zabiegu. Choć rodzice często obawiają się stosowania znieczulenia ogólnego, metoda ta jest sprawdzona i bezpieczna.
Terapia nosowania stosowana jest w celu poprawy funkcji nosowych i związanych z nimi problemów. Do najbardziej uciążliwych zalicza się zaburzenia oddychania i niemożność odczuwania smaku oraz zapachu w pełni. Leczenie obejmuje różne techniki, w tym przede wszystkim ćwiczenia oddechowe, masaże i manipulacje błony śluzowej nosa. Oprócz tego lekarze wykorzystują również nowoczesne stymulatory elektroniczne.
Więcej na temat leczenia rozszczepu u dzieci znaleźć można w minibooku pt. „Rozszczep podniebienia — wybrane metody terapeutyczne”. Specjalistki z dziedziny omawiają tam zarówno zagadnienia związane z rozwojem opisywanej wady wrodzonej, jak i z samą wczesną interwencją w celu zmniejszenia dolegliwości. W przystępny sposób przekazują wiedzę z zakresu założeń terapeutycznych i samej terapii, dzięki czemu opracowanie stanowi nieoceniona pomoc w uzupełnieniu wiedzy rodzicom dzieci z rozszczepem podniebienia.
Interdyscyplinarne leczenie rozszczepów wargi i/lub podniebienia – aktualny stan wiedzy, Maria Hortis-Dzierzbicka.
