Zespół Downa to choroba genetyczna, która skutkuje nie tylko upośledzeniem psychicznym, lecz także fizycznym. Na dodatek w zależności od stopnia nasilenia choroby, dziecko może zmagać się z różnymi dolegliwościami rozwojowymi, do których m.in. należą problemy z poruszaniem się i wiotczeniem mięśni. Z tego powodu rehabilitacja dzieci z zespołem downa jest niezbędna, aby mogły jak najdłużej zachować pełną ruchomość oraz samodzielność.
Szacuje się, że Zespół Downa dotyka 1 na 600 ciąż, a co za tym idzie, jest jedną z najczęściej występujących chorób genetycznych. Aby móc zrozumieć niebagatelne znaczenie rehabilitacji dzieci z Zespołem Downa, koniecznie warto zaznajomić się z charakterystyką choroby, a także jej „odmianami”. Mimo że chorobę określa się jednym terminem, dzieci z Zespołem Downa mogą mieć zróżnicowane problemy fizyczne (i o różnym natężeniu), a także poziom upośledzenia psychicznego.
Zespół Downa może przyjąć postać prostą, w której dochodzi do nadmiaru materiału genetycznego w każdej komórce, mozaiki, gdzie nadmiar genetyczny obejmuje niektóre komórki lub translokacyjną, gdzie materiał genetyczny chromosomu 21 jest połączony z innym chromosomem.
Zaburzenia układu ruchu – w tym wypadku rozwój ruchowy jest opóźniony, a na samym początku życia dziecka może się wiązać z niezintegrowaniem ruchowym (pierwotnym). Oprócz tego dzieci z Zespołem Downa mają obniżone napięcie mięśniowe, co utrudnia prawidłową stabilizację czy ruch ciała. Dziecko w następstwie przyjmuje nieprawidłowe wzorce postawy.
Zaburzenia układu pokarmowego – nieprawidłowo funkcjonujący układ pokarmowy na wielu płaszczyznach może wpływać na przemianę materii dziecka i jego wagę, a ta oddziałuje na inne układy: mięśniowy, kostny.
Zaburzenia wzroku i słuchu – bardzo wiele dzieci z Zespołem Downa zmaga się zaburzeniami widzenia i niedosłuchem.
Zaburzenia mowy – mowa z użyciem wyrazów u dzieci z Zespołem Downa pojawia się pomiędzy 18 miesiącem a 10 rokiem życia. Mowa może być niewyraźna, a dziecko może mieć trudności w budowaniu złożonych zdań. Niekiedy wynika to z wiotkości mięśni twarzy oraz zaburzeń w obrębie żuchwy.
Zaburzenia społeczne – u dzieci z Zespołem Downa można zauważyć obniżoną koncentrację czy skupieniu się na wykonaniu celu. Zaburzenie obejmuje ponadto: wyobraźnię, myślenie abstrakcyjne, analizę myśli, co przekłada się na jego prawidłowe porozumiewanie się z otoczeniem i rówieśnikami. Oprócz tego dzieci z Zespołem Downa zmagają się z płaskostopiem, wadami układu kostnego, a także szybciej się starzeją. Szacuje się, że dożywają średnio 50 lat.
Nim podjęte zostaną działania fizjoterapeutyczne, niezbędny jest dokładny wywiad z rodzicem dziecka. Pomoże to stworzyć indywidualny tok fizjoterapeutyczny, który będzie rzutował na cały rozwój dziecka. Należy pamiętać, że pacjent z Zespołem Downa potrzebuje stałej rehabilitacji, co wymaga regularnych analiz postępów i zmian rozwojowych. Pominięcie jakiegokolwiek zaburzenia może skutkować brakiem efektów rehabilitacyjnych lub niewykorzystaniem potencjału rehabilitacji.
Od kiedy warto zacząć rehabilitację? Jak najwcześniej! Wczesne wspomaganie rozwoju przyczyni się do lepszych efektów i wykorzystania maksymalnych możliwości, jakie daje obecna medycyna i postęp w zakresie fizjoterapeutycznym.
Rehabilitacja ruchowa dzieci z Zespołem Downa nie tylko usprawni mięśnie i stawy małego pacjenta, lecz także zapewni mu odpowiednią przemianę materii. Ćwiczenia dla dzieci z Zespołem Downa powinny brać pod uwagę całościowy defekt rozwojowy i skupić się na głównym celu – podniesieniu jakości życia dziecka. Oprócz opracowanego schematu zajęć, warto do rehabilitacji dziecka wprowadzić zabiegi fizjoterapeutyczne. Jak zatem wykorzystać możliwości fizjoterapeutyczne w praktyce?
W przypadku dzieci z Zespołem Downa najczęściej stosuje się dwie, przodujące metody terapeutyczne tj. Metodę Vojty i Metodę NDT- Bobath. Na czym polegają?
Metoda Vojty polega na uciskaniu odpowiednich punktów na ciele dziecka, wywołując tym samym określone reakcje, dzięki którym dziecko może nabywać nowych umiejętności – które bez wsparcia byłyby niemożliwe do osiągnięcia np. siadanie, wstawanie, przekręcanie się. Metoda NDT - Bobath (uważana za delikatniejszą od metody Vojty) skupia się na pielęgnacji dziecka, za pomocą której pokazuje się mu prawidłowe wzorce ruchu, zachowań czy reakcji. Niezbędna jest przy tym edukacja samego opiekuna/rodzica, który musi sam nauczyć się “szablonowych i wzorcowych” zasad pielęgnacyjnych tj. jak odkładać dziecko do łóżeczka, jak je nosić, przewijać, przewracać. Dlaczego jest to takie istotne? Bo dzieci z Zespołem Downa nie będą wykonywać pewnych czynności intuicyjne, które są charakterystyczne dla danego wieku rozwojowego. Trzeba je ich nauczyć poprzez dokładną prezentację.
Metoda Castillo-Moralesa, inaczej funkcjonująca pod nazwą ustno-twarzowej metody regulacyjnej, skupia się pobudzaniu i stymulacji obszarów odpowiedzialnych za mówienie czy spożywanie. Pobudzanie czucia głębokiego i powierzchniowego za pomocą dotyku, masażu, głaskania i uciskania sprzyja lepszej artykulacji i sprawności języka, ustabilizowania napięcia mięśniowego w okolicach twarzy, ograniczeniu lub całkowitemu wyeliminowaniu ślinotoku, polepszeniu funkcji oddychania i przeżuwania.
Metoda Weroniki Sherbone, znana również jako Metoda Ruchu Rozwijającego polega na wykonywaniu ćwiczeń ruchowych z rodzicami lub opiekunem dziecka. Pod wpływem terapii dziecko rozwija świadomość przestrzeni, własnego ciała oraz łatwiej nawiązuje relację z opiekunem
Hydroterapia, a mówiąc prościej ćwiczenia w wodzie oraz masaże wodne sprzyjają wzmacnianiu mięśni i poszerzaniu zakresu ruchów. Bardzo dużym plusem zajęć w wodzie jest wykorzystanie jej naturalnych właściwości, dzięki którym dziecko ma ułatwioną stabilizację ciała, może lepiej panować nad koordynacją ruchową i czuć się bezpieczniej podczas wykonywania ćwiczeń.
Hipoterapia czy dogoterapia to świetny element rehabilitacyjny, uwzględniający jako “terapeutów” zwierzęta. Konie i psy szczególnie oddziałują na dzieci z Zespołem Downa, rozwijając ich zaplecze emocjonalne, odwdzięczając się miłością, więzią i zaufaniem. Dzięki temu dzieci są spokojniejsze, a jazda konna korzystnie będzie wpływać na postawę ciała pacjenta.
Muzykoterapia nie tylko będzie koić zmysły dziecka, lecz także pozwoli mu wyrazić samego siebie i wpłynie korzystnie na koordynację ruchową. Podczas tańca dziecko musi ćwiczyć wszystkie partie mięśni i powtarzać ruchy, a co za tym idzie, wzrasta jego samoświadomość ciała i jego obecność w przestrzeni.
Ciepłolecznictwo jest niekiedy wykorzystywane do walki z przykurczami mięśniowymi, które mogą pojawiać się wraz z fizycznymi zmianami rozwojowymi.
Kinesiologytaping, czyli plastrowanie, może ustabilizować pracę mięśni i stawów, zmniejszyć dolegliwości bólowe i poprawić krążenie pacjenta. Metoda ta powinna być ściśle kontrolowana przez specjalistę, który określi rodzaj plastrów i czas jego zastosowania.
Terapia logopedyczna – ponieważ pacjenci z Zespołem Downa borykają się z problemami mowy – niewyraźna wymowa, opóźniona wymowa lub wymowa niedbała – konieczne jest włączenie zajęć logopedycznych. Dzięki nim dziecko nauczy się poprawnej wymowy słów, a także polepszy rozumienie znaczeń słownych.
Terapia ortopedyczna – ze względu na płaskostopie oraz inne dolegliwości układu kostnego, konsultacja z ortopedą jest kluczowa dla całej rehabilitacji zajęciowej. Pozwoli zniwelować lub łagodzić liczne wady, utrudniające poruszanie się i przyczyniające się do dolegliwości bólowych.
Integracja sensoryczna obejmuje ćwiczenia wpływające na motorykę dziecka i koordynację, a także uporządkowanie bodźców, dzięki którym dziecko lepiej zrozumie otaczający je świat i przekaz danych. W tym wypadku rehabilitacja może uwzględniać maty, piłki sensoryczne oraz inne narzędzia. Same ćwiczenia – ruchowe i manualne – powinny być przedstawione w formie zabawy, dzięki czemu dziecko chętniej będzie brało w nich udział i przyjemniej spędzi czas. Każdy ruch czy zadanie wymaga od dziecka z Zespołem Downa, dodatkowej partii wysiłku, dlatego należy jak najbardziej uprzyjemnić mu cały proces rehabilitacyjny i brać pod uwagę jego ograniczenia wydolnościowe.
Dla lepszego zrozumienia tematu i poszczególnych aspektów choroby, warto zapoznać się z opracowaniem zatytułowanym: Fizjoterapia niemowląt i dzieci z zespołem Downa. Specjaliści tej pozycji nie tylko zagłębili się w samą genezę choroby, lecz także w praktyczny sposób przedstawiają, jak może wyglądać fizjoterapia w Zespole Downa oraz jakie ćwiczenia powinny być uwzględnione jako stały, codzienny „rytuał”. Ze względu na swój wysokospecjalistyczny charakter, rzetelny przekaz treści oraz przystępny język z opracowania mogą korzystać zarówno fizjoterapeuci, jak i rodzice dzieci chorujących na Zespół Downa. Bogaty zbiór szczegółowo opisanych ćwiczeń (oraz przedstawionych za pomocą ilustracji i zdjęć), znacząco urozmaici stały plan rehabilitacyjny i ułatwi jego rozplanowanie.
Należy pamiętać, że z powodu na przewlekły i ciągły charakter rehabilitacyjny, niezwykle ważne jest dobranie odpowiedniego specjalisty, który towarzyszyć będzie dziecku i jego rodzicom przez długi czas. Dobra relacja, poczucie bezpieczeństwa i “wspólny język”, stanowi niezwykle ważny aspekt, który przełoży się na zaangażowanie dziecka w proponowane ćwiczenia. Pacjent chętniej wykona zalecenia osoby, którą lubi i której towarzystwo sprawia mu radość, niż takiej, która traktuje swoje zajęcie niezwykle „formalnie”. Dzieci z Zespołem Downa wymagają szczególnej troski emocjonalnej, a także ciepłego, cierpliwego podejścia rehabilitanta. Dodatkowo rodzice/opiekunowie sami w pewnym momencie stają się pełnoetatowymi rehabilitantami, którzy ściśle stosują się do wskazówek fizjoterapeuty. Dobry kontakt z rodziną dziecka z Zespołem Downa przyniesie całościowe korzyści i rezultaty, dzięki którym jakość życia dziecka zdecydowanie się polepszy.
