Chcesz dowiedzieć się więcej? Weź udział w III EDYCJI PHYSIO EXPERT SUMMIT 2024. KONFERENCJI PREKURSORÓW REHABILITACJI!

Badanie ultrasonograficzne stawu biodrowego u noworodków jest przeprowadzane zazwyczaj dwukrotnie. Pierwszy raz przy wypisie ze szpitala, a kolejne po około 6 tygodniach. Prócz analizy anatomii i ewentualnych nieprawidłowości, lekarz przede wszystkim zwraca uwagę, czy dziecko nie cierpi na dysplazję stawu biodrowego. Dzięki temu można szybko podjąć działania “naprawcze” w postaci rehabilitacji i ćwiczeń. A co w przypadku, gdy diagnoza została przeoczona i na dysplazję stawu biodrowego cierpi dorosły? Jakie rokowania przewidziane są dla tej anomalii i na czym się skupić podczas rehabilitacji? Przeanalizujmy to wspólnie.  

Geneza, objawy i budowa stawu biodrowego 

Aby zrozumieć dokładnie zagadnienie dysplazji stawu biodrowego, musimy skupić się na jego budowie i elementach. Staw biodrowy nie ma skomplikowanej anatomii. Składa się z kości udowej i panewki kości miednicznej. Prawidłowo wykształtowany staw biodrowy ma głowę kości udowej umiejscowioną w panewce kości miednicznej, dzięki czemu zakres ruchów jest płynny i prawidłowy. W przypadku dysplazji zauważalna jest deformacja głowy kości udowej lub panewki, a niekiedy problemem są struktury wokół stawu. Określa się, że dysplazja stawu biodrowego może przyjąć formę łagodną, gdzie dochodzi do nadwichnięć (od czasu do czasu następuje bliski kontakt głowy kości udowej z panewką) lub ciężką, podczas której nie ma całkowitej styczności pomiędzy strukturami. 

Objawy 

Jak można rozpoznać dysplazję stawu biodrowego? Na podstawie badań i następujących objawów:

• asymetryczne ustawienie fałdów pośladkowych,
• słyszalne przeskakiwanie lub „trzaskanie” biodra, 
• różna długość kończyn dolnych,
• ograniczony zakres ruchów – dziecko nie jest w stanie rozłożyć szeroko nóg podczas przewijania,
• niestabilny chód lub ból podczas chodzenia, utykanie. 

Diagnostyka 

Do dysplazji stawu biodrowego może dojść w okresie płodowym, okołoporodowym, noworodkowym, a także pod wpływem czynników zewnętrznych. Aby potwierdzić diagnozę, na którą wskazują objawy, niezbędne jest wykonanie badań i testów. 

• USG – badanie ultrasonograficzne jest traktowane jako badanie przesiewowe, które w pierwszej kolejności może ustalić, czy staw biodrowy jest wykształcony prawidłowo. Badanie wykonuje się dwukrotnie. Za pierwszym razem w przeciągu pierwszych dwóch tygodni życia dziecka, a następne do 4 miesiąca życia. 
• Tomografia komputerowa – dzięki CT można dokładnie przyjrzeć się dysplazji, ocenić wielkość głowy udowej i stopień jej gęstości. Badanie to jednak ze względu na dawkę promieniowania nie wykonuje się go przed 6 miesiącem życia dziecka. 
• Rezonans magnetyczny – umożliwia przyjrzenie się procesom zachodzącym w tkankach np. czy wystąpiło zapalenie błony maziowej lub uszkodzenie chrząstki stawowej. 
• Badanie radiologiczne – zdjęcie umożliwia dokładny pomiar stosunku ułożenia kości udowej do panewki miednicy. Wykonuje się je dopiero po 3 miesiącu życia dziecka.

Przyczyny

Wśród wspomnianych wcześniej przyczyn ogólnych możemy wymienić: 

• małowodzie – płód ma trudności z prawidłowym ułożeniem, a to wpływa na rozwój stawów biodrowych przy ograniczonych ruchach. 
• miednicowe ułożenie płodu – podczas porodu i parcia nóżki dziecka są wyprostowane i przyginane, co może skutkować uszkodzeniem elementów stawu.
• zbyt duża waga płodu – może to powodować ciasnote wewnątrz macicy, trudność z prawidłowym i swobodnym ułożeniem, a co za tym idzie prawidłowym rozwojem stawów biodrowych.  
• uwarunkowania genetyczne.
• nieprawidłowa dystrybucja kolagenu w torebce stawowej. 
• uwarunkowania hormonalne – relaksyna i estrogeny mogą wywołać zwiotczenie torebki stawowej. 
• płeć – okazuje się, że dysplazja stawu biodrowego częściej występuje u dziewczynek niż u chłopców. Przypisuje się to ich większej podatności na relaksynę i estrogeny.
• pierwsza ciąża – przy pierwszym dziecku może dojść do anomalii stawu biodrowego z powodu mniejszej elastyczności macicy, a to utrudnia prawidłowe ułożenie dziecka. 
• nieprawidłowa pielęgnacja dziecka po porodzie – tj. noszenie, układanie, przebieranie, zabawa.

Dysplazja stawu biodrowego u dzieci – rehabilitacja

Rehabilitacja dzieci z dysplazją stawu biodrowego uzależniona jest od kilku czynników m.in. wieku dziecka, intensywności i rodzaju anomalii. Warto dodatkowo podkreślić, że im później dysplazja stawu biodrowego zostanie zdiagnozowana, tym dłuższa może okazać się rehabilitacja lub może przynieść słabsze efekty. Głównym celem rehabilitacji jest ustawienie głowy kości udowej w prawidłowym ustawieniu względem panewki. Przy niewielkiej anomalii zaleca się obserwację, gdyż może ona ustąpić samoistnie. W innych przypadkach fizjoterapeuta może zalecić:

• pieluszkowanie –  dzięki podwójnemu lub potrójnemu pieluszkowaniu można ustawić kończyny dolne w odpowiednim zgięciu w stawach biodrowych (do  kąta  110–120°  oraz  odwiedzeniu  do kąta  30–45°). Sposób pieluszkowania i długość pozostania dziecka w takiej pozycji powinien być ściśle ustalony z fizjoterapeutą. 
• na brzuszek – ponadto zaleca się częste kładzenie dziecka na brzuszku, gdzie może swobodnie rozłożyć bioderka. 
• noszenie – podczas noszenia czy przenoszenia dziecka, należy zwracać uwagę, aby nie miało zwisających nóżek, gdyż może to doprowadzać do wypadania głowy udowej z panewki stawu biodrowego. Nóżki powinny być zawsze ugięte i odwiedzone. 
• uprząż Pavlika – uprząż służy do utrzymania bioder w prawidłowym ułożeniu. Najczęściej stosuje się ją do 6 tygodni. Uprząż jest regulowana i łatwo można ją dostosować do wieku oraz wielkości dziecka. 
• poduszka Frejki – jej twardość jest dostosowana do siły i sprawności dziecka. Kliny z gąbki umożliwiają regulację rozwarcia bioder, a jednocześnie umożliwia swobodę ruchów. 
• redukcja zamknięta – jeśli poprzednie metody zawiodły, konieczny jest zabieg w znieczuleniu ogólnym. Lekarz po ustawieniu stawów biodrowych w prawidłowej pozycji, gipsuje kończyny dolne, aby utrzymać prawidłową pozycję bioder. Najczęściej unieruchomienie trwa do 12 tygodni i stosuje się je u dzieci powyżej 6 miesiąca życia. 

Jeśli jednak cały proces rehabilitacyjny nie przyniósł rezultatów, albo diagnoza została postawiona późno, może być konieczne działanie chirurgiczne. W przypadku ćwiczeń rehabilitacyjnych fizjoterapeuta dobierze odpowiedni zestaw, który rodzice będą w stanie wykonać w domu. Pomocne mogą być ćwiczenia oddechowe i metodą NDT Bobath.

Postępowanie rehabilitacyjne w dysplazji stawu biodrowego to pozycja, która szerzej omawia niniejsze zagadnienie i prezentuje wiedzę specjalistyczną lekarzy i fizjoterapeutów. Prócz szczegółowego opisu Dysplazji stawu biodrowego oraz metod diagnostycznych znajdziemy tu dokładne zalecenia fizjoterapeutyczne i przykładowe ćwiczenia, które zostały dokładnie zilustrowane. Mogą stanowić pomoc rehabilitacyjną w warunkach domowych lub służyć fizjoterapeucie jako urozmaicenie standardowego programu ćwiczeń.

Szelki Pavlika i zastosowanie poduszki Frejki (źródło: Postępowanie rehabilitacyjne w dysplazji stawu biodrowego)

Dysplazja stawu biodrowego u dorosłych – rehabilitacja

Nieleczona (przeoczona) dysplazja stawu biodrowego lub leczona niezgodnie ze sztuką fizjoterapeutyczną odbija się szczególnie na dorosłym życiu pacjenta. Wieloletnie uszkadzanie chrząstki stawowej prowadzi do zmian patologicznych i przewlekłych dolegliwości bólowych. Oprócz tego dysplazja stawu biodrowego oddziałuje na mięśnie, które ulegają osłabieniu i na pozostałe stawy tj. skokowy, kolanowy i stawów kręgosłupa.  Mogą wówczas nastąpić: ograniczenie ruchomości w stawie biodrowym, bóle na odcinku całej kończyny dolnej i w okolicy lędźwi, utykanie oraz liczne obrzęki. Co ciekawe ból może pojawiać się i znikać w zależności od prowadzonej aktywności fizycznej.

Jak zatem powinna przebiegać rehabilitacja osób dorosłych z dysplazją stawu biodrowego? Indywidualny tok fizjoterapeutyczny określa specjalista, który na podstawie badań ocenia aktualny stan pacjenta i jego możliwości. Celem fizjoterapii jest poprawa elastyczności tkanek mięśni i przywrócenie  odpowiedniego zakresu ruchu. Ponieważ dysplazja mogła dokonać uszkodzeń w innych obszarach (np. kręgosłupa lub miednicy), rehabilitacja może obejmować kompleksowo kilka patologii i skupić się na wielowątkowym powrocie do pełnej sprawności pacjenta. Warto przy tym uwzględnić ćwiczenia rozluźniająco-wzmacniające. Postępowanie rehabilitacyjne w dysplazji stawu biodrowego, Pakiet ćwiczeń 1 może się okazać pomocne w kontynuowaniu rehabilitacji w warunkach domowych, dzięki szczegółowym opisom i zilustrowaniu krok po kroku, jak należy wykonywać ćwiczenia.

Bibliografia: 

1. Postępowanie Rehabilitacyjne W Dysplazji Stawu Biodrowego, Wydawnictwo Forum Media.
2. Pielęgnacja Niemowląt Jako Element Profilaktyki Asymetrii Ułożeniowej I Ruchowej, Anna Pawlak, Ewa Bartelmus.
3. Określenie Czynników Ryzyka Rozwojowej Dysplazji Stawów Biodrowych U Dzieci Urodzonych Z Ciąż Wielopłodowych. Ocena W Badaniu Ultrasonograficznym Z Zastosowaniem Metody Grafa, Andrzej Sionek, Jarosław Czubak, Katarzyna Kornacka, Bartłomiej Grabowski.
4. Dysplazja Stawu Biodrowego – Część 2, Mgr Katarzyna Bąbik, Dr N. O Zdr. Agnieszka Książek-Czekaj, Dr N. Med. Marek Wiecheć. 
5. Rozwojowa Dysplazja Stawu Biodrowego - Problem Z Pogranicza Pediatrii I Ortopedii Dziecięcej, Okoński Marek
6. Rozwojowa Dysplazja Stawu Biodrowego Noworodków I Dzieci Starszych, Paweł Jakubowski, Okoński Marek.
7. Rozwojowa Dysplazja Stawu Biodrowego–Etiologia, Diagnostyka, Algorytm Postępowania, Marek Jóźwiak