Choroby nowotworowe zaliczane są do plagi XXI wieku. Bez względu na narodowość, płeć czy wiek mogą dotknąć każdego, a ich przebieg uzależniony jest od rodzaju nowotworu i wytrzymałości ludzkiego organizmu. Aby zwiększyć szansę na wygranie z chorobą, ważna jest fizjoterapia, która może wzmocnić organizm lub znacząco poprawić jakość życia pacjenta. Jak zatem wygląda fizjoterapia w onkologii i czy każdy pacjent powinien z niej skorzystać?
Większość osób słysząc wieści o chorobach nowotworowych, myśli, że głównym celem jest wyeliminowanie raka. Jednak należy pamiętać, że metody leczenia – m.in. chemio i radioterapia – mogą znacząco obciążać organizm, co może prowadzić do osłabienia organizmu, uszkodzeń i powodować upośledzenie sprawności. Aby do tego nie dopuścić oraz wzmocnić organizm, aby był stale gotowy do walki z nowotworowym wrogiem, niezbędna jest fizjoterapia. Jej celem jest poprawa stanu psychofizycznego pacjenta i powinna być traktowana jako kompleksowo-integralna część leczenia onkologicznego.
Główne cele fizjoterapii onkologicznej (zależne od etapu rozwoju choroby):
Najnowsze analizy i badania obalają mit, który sugerował, że pacjenci onkologiczni powinni unikać sportu i wysiłku fizycznego. Owszem, stan oraz wydolność układu oddechowego i krwionośnego może ograniczać niektóre formy aktywności, ale nie są wystarczającym powodem, aby wyeliminować je całkowicie. Brak ruchu może nasilać skutki uboczne głównego leczenia przeciwnowotworowego i znacząco obniżać jego skuteczność. Co ciekawe, aktywność fizyczna może zmniejszać ryzyko nawrotu choroby, dlatego ćwiczenia fizyczne mogą być wykonywane w każdym stadium choroby z uwzględnieniem aktualnych ograniczeń pacjenta.
Ćwiczenia oporowe mogą być jednym z punktów planu fizjoterapeutycznego lub połączenie ćwiczeń oporowych z wytrzymałościowymi. Należy jednak pamiętać, aby nie przeciążyć organizmu pacjenta, który jest szczególnie podatny na infekcje, dlatego zaleca się zajęcia indywidualne lub w małych grupach. Warto dodać, że zajęcia grupowe szczególnie pozytywnie oddziałują na stan psychiczny pacjenta, który obcując z osobami zmagającymi się z podobnymi problemami, może odczuwać solidarne wsparcie i większą motywację do walki z chorobą. A jakie sporty może uprawiać pacjent onkologiczny? Zazwyczaj nieszkodliwe są intensywne spacery, bieganie, narciarstwo oraz pływanie, które poprawiają ogólny stan i kondycję organizmu, jednocześnie pobudzając układ oddechowy i krwionośny do regularnego wysiłku.
Jeśli chodzi o zabiegi fizykalne, niezbędna jest konsultacja lekarza onkologa prowadzącego dany przypadek z rehabilitantem. Wiele zabiegów fizykalnych może zaburzyć główny proces leczenia ze względu na ich bodźcowy charakter. Z tego powodu konieczne jest wzięcie pod uwagę rodzaju nowotworu, jego stadium i umiejscowienie. Zabiegom fizykalnym nie należy się poddawać bez konsultacji lekarskiej również po zakończeniu leczenia, gdyż najbliższe lata są kluczowe pod kątem obserwacji ewentualnego nawrotu choroby.
A co z masażami? Niejednokrotnie są stosowane w fizjoterapii onkologicznej w celu redukcji obrzęków. Jednak każdy zabieg fizykalny powinien być rozpatrywany pod kątem danej jednostki i uwzględniać potencjalne korzyści ponad ryzyko.
Mimo ogólnych korzyści fizjoterapeutycznych osoby z chorobami nowotworowymi szczególnie złośliwymi, białaczką lub chłoniakiem powinny unikać wielu zabiegów i metod rehabilitacji. Sauna i kriokomora są całkowicie niewskazane, a aktywność fizyczna może być znacząco ograniczona. Wszystko jednak zależy od organizmu, zaleceń lekarza i perspektywicznych skutków terapii.
Wśród metod fizjoterapeutycznych mamy jeszcze do wyboru tzw. rehabilitację uzdrowiskową. W środowisku onkologicznym przyjmuje się, że w niektórych przypadkach można ją stosować, ale najwcześniej po roku od zakończenia leczenia. Należy jednak rozważnie i rozsądnie dobierać możliwości rehabilitacyjne w uzdrowisku – ćwiczenia fizyczne w otoczeniu natury mogą korzystnie wpływać na kondycję pacjenta i jego komfort fizyczny, jednak wszelkie kąpiele oraz zabiegi balneologiczne mogą stanowić zagrożenie dla pacjenta onkologicznego.
W fizjoterapii onkologicznej liczy się osiąganie celu oraz niwelacje pobocznych problemów, które są wskazaniem do podjęcia określonych działań rehabilitacyjnych.
Należą do nich:
Niektórzy specjaliści uważają, że najważniejszą rolę w całej rehabilitacji pacjentów onkologicznych nie odgrywa dobry plan leczenia czy dobór ćwiczeń, a terapia psychologiczna. Nastawienie pacjentów jest kluczowe do przezwyciężenia choroby, a także do angażowania się w poszczególne etapy leczenia. Ponadto terapia psychologiczna powinna być ciągła, gdyż stan psychiczny pacjenta może zmieniać w zależności od skuteczności leczenia. Pacjenci, którzy słyszą o przerzutach czy nawrocie choroby, niejednokrotnie “poddają się” i tracą nadzieję, że dalsze leczenie przyniesie jakiekolwiek rezultaty.
Oprócz tego same metody leczenia sprawiają, że pacjent przestaje panować nad swoim ciałem i jego reakcjami – złe samopoczucie, wymioty, nudności – mogą być na tyle zniechęcające, że pacjent marzy jedynie o odpoczynku, a nie podejmowaniu aktywności fizycznej. Uważa się zatem, że w pierwszej kolejności należy zadbać o silną psychikę pacjenta, a następnie walczyć o jego dobrą kondycję fizyczną.
A jak powinien wyglądać proces rehabilitacyjny u najmłodszych pacjentów? Tak, jak w przypadku innych osób, bierze się pod uwagę rodzaj nowotworu, a także możliwości i kondycję dziecka. Oprócz tego rehabilitacja powinna być dobrana do wieku dziecka. Małe dzieci nie zawsze są chętne do wykonywania ćwiczeń czy korzystania z innych metod fizykoterapii, dlatego szczególny nacisk kładzie się na rehabilitację psychologiczną i stworzenie programu przypominającego dobrą zabawę. Świetnym opracowaniem, w którym specjaliści skupili się na dziecięcych pacjentach onkologicznych, jest Fizjoterapia w chorobach nowotworowych u dzieci i młodzieży. Liczne porady i informacje, jak powinien wyglądać proces rehabilitacyjny przed i po operacji, a także przykładowe ćwiczenia, to wspaniała pomoc dla rodzin małych pacjentów onkologicznych oraz fizjoterapeutów, którzy mogą czerpać dodatkową inspirację podczas układania harmonogramu rehabilitacji.
Bez względu jednak na wiek pacjenta, w przypadku fizjoterapii niezbędne jest odpowiednie dobranie fizjoterapeuty, który powinien pełnić rolę dopingującego przyjaciela, a nie formalisty. Osoby cierpiące na choroby nowotworowe nieustannie czują lęk i obawy związane z własną przyszłością, dlatego tworzenie wokół nich jak najlepszej i swobodnej atmosfery pozwoli na rozluźnienie i pozbycie się nagromadzonych negatywnych emocji, które znacząco będą przeszkadzać w celowej rehabilitacji.
Fizjoterapia w chorobach nowotworowych u dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Forum Media.
