Choroba Parkinsona wiąże się ze stałą rehabilitacją, by przedłużyć sprawność i samodzielność pacjenta. Rehabilitacja chorych na parkinsona znacząco może spowolnić chorobę oraz zapobiec występowaniu kolejnych zaburzeń.
Choroba Parkinsona to choroba neurodegradacyjna, gdzie dochodzi do stałego niszczenia komórek nerwowych. Mimo ciągłych analiz i badań naukowych nie określono jasnej przyczyny jej występowania. Szacuje się jednak, że duży wpływ na jej wystąpienie i rozwój mają czynniki genetyczne. Choroba Parkinsona oddziałuje na śródmózgowie pacjenta, prowadząc do zaniku istoty czarnej, co w efekcie obniża poziom dopaminy w układzie nerwowym, która silnie wpływa na układ limbiczny, podwzgórze i układ pozapiramidowy. W efekcie tej spirali przyczynowo-skutkowej możemy zauważyć u chorych: sztywność mięśni, zaburzenia postawy ciała, napady ocenia się, ślinotok, spowolnienie ruchowe.
W Polsce co roku na Chorobę Parkinsona choruje około 8 tysięcy osób. Poniżej przedstawiono tabelę uwzględniającą zachorowalność na świecie, w Europie i w Polsce w przeliczeniu na 1000 mieszkańców.
Oprócz tego do najczęstszych zaburzeń ruchowych u osób z chorobą Parkinsona zalicza się te wymienione w tabeli poniżej.
Stałą aktywność fizyczna w Chorobie Parkinsona ma niebagatelne znaczenie, dlatego rehabilitacja powinna zostać podjęta jak najszybciej od postawienia diagnozy. Przede wszystkim ważne jest zachowanie prawidłowych wzorców ruchowych, gdyż postępująca choroba uniemożliwia naukę nowych wzorców. Przy wyborze poradni i rehabilitanta, należy kierować się doświadczeniem i wykwalifikowaniem placówki. Podczas obszernego wywiadu lekarz wraz z rehabilitantem określą plan ćwiczeń i zajęć, które pacjent będzie mógł kontynuować w domu, uwzględniając przy tym aktualny stan pacjenta, przewidywania rozwoju choroby i pozostałe czynniki zdrowotne. Sprawność pacjenta jest określana na podstawie skali Hoehn i Yahr, w pięciu stopniach tj.:
Po określeniu, w jakim stadium chorobowym jest pacjent, opracowywany jest plan rehabilitacyjny.
Ćwiczenia dla osób z parkinsonem w pierwszych etapach rozwoju choroby powinny obejmować utrzymanie stałego poziomu aktywności ruchowej, poprawnej postawy i korekcję ruchu. Dodatkowo ćwiczenia rozluźniające, oddechowe i usprawniające koordynację ruchową powinny stanowić normę planu rehabilitacyjnego, gdyż wraz z postępem choroby, pacjent będzie miał problemy z oddychaniem i przełykaniem.
W warunkach domowych pacjent powinien kłaść nacisk na dużą ilość spacerów i wdrażać ćwiczenia złożonych czynności w czasie ruchu, czyli wykonywania czynności dodatkowej (rozmowa przez telefon w czasie spaceru czy ruchu). Również należy zwracać uwagę na postawę pacjenta – dążyć do wyprostowanej postawy ciała, poprzez zwiększenia ruchomości kręgosłupa. Pomocne będą ćwiczenia z udziałem piłek.
W średniozaawansowanych i mocnozaawansowanych stadiach choroby kładzie się nacisk na ćwiczenia minimalizujące upadek pacjenta, który mierzy się z coraz większym upośledzeniem odruchów podstawowych. Gdy pacjent jest całkiem uzależniony od osób trzecich, nie należy zaprzestawać rehabilitacji, a z pomocą opiekunów należy przystępować do ćwiczeń rozciągających. Ponadto rehabilitacja obejmuje naukę korzystania z pomocy ortopedycznych i edukację rodziny/opiekunów i przyjaciół chorego. Im lepiej otoczenie pacjenta będzie zaznajomione z jego chorobą i metodami rehabilitacji, tym chory może liczyć na lepszą i celową pomoc.
Kinezyterapia, czyli inaczej gimnastyka lecznicza to podstawowa forma rehabilitacyjna w przebiegu choroby parkinsona. Ćwiczenia równoważne i koordynacyjne z udziałem chodu po zróżnicowanym podłożu dają bardzo obiecujące efekty. Podczas rehabilitacji stosuje się także ćwiczenia zwiększające długość kroków oraz zwiększające zdolności manualne. Ćwiczenia te nie muszą być skomplikowane, i zaczerpnięte są z codziennych czynności np. odkręcanie butelki z wodą, a następnie przelewanie jej zawartości do kubeczków, zawiązywanie butów, zapinanie guzików.
Zajęcia na basenie sprzyjają rozciąganiu i rozluźnieniu, podobnie jak zajęcia grupowe, na które dodatkowo powinien uczęszczać pacjent. Interakcja z innymi chorymi może zadziałać na wzmocnienie motywacji i aspekt emocjonalny pacjenta oraz ułatwić wykonywanie poszczególnych partii ćwiczeń. Świadomość, że nie jest się odosobnionym przypadkiem chorobowym, podnosi morale chorego i działa psychoterapeutycznie.
Rehabilitacja koniecznie musi uwzględnić ćwiczenia minimalizujące zaburzenia mowy, dlatego w wielu przypadkach kinezyterapia będzie połączona z sesjami logopedycznymi, gdzie zastosowane zostaną elementy mimiczne tj. marszczenie brwi, marszczenie nosa, szeroki uśmiech. Bardzo ważne jest stopniowanie trudności ćwiczeń. Nie należy „wykorzystywać największej sprawności pacjenta” do intensywnych, trudnych ćwiczeń. Przeciążenie fizyczne i psychiczne nie przyczyni się do jego regularności i chęci do działania.
Fizykoterapia uzupełnia kinezyterapię, utrwalając osiągnięte efekty. Należą do niej zabiegi elektromagnetyczne, leczenie borowiną, czyli peloidoterapia, którą pacjent może kontynuować w domu za pomocą plastrów borowinowych. Oprócz tego stosuje się kąpiele solankowe, błotne i w wodach uzdrowiskowo-leczniczych.
Masaż w chorobie parkinsona rozluźnia mięśnie, poprawia krążenie i ułatwia zachowanie ruchomości stawów. Można stosować masaż segmentarny skupiający się szczególnie na kręgosłupie i karku, klasyczny całego ciała oraz podwodny, który łączy kilka technik rehabilitacyjnych jednocześnie.
Wsparcie psychologiczne powinno być obowiązkowym elementem fizjoterapii pacjentów cierpiących na chorobę parkinsona na każdym etapie rozwoju choroby. Początkowo wsparcie psychologiczne powinno skupiać się na motywowaniu pacjenta do działania, niepoddawania się i dostrzegania sukcesów rehabilitacyjnych. Gdy pacjent nie będzie skupiał się na finalnym efekcie choroby, a na “tu i teraz”, dostrzeże możliwości i zasadność fizjoterapii. Chętniej będzie kontynuował ćwiczenia w środowisku domowym i zminimalizuje ryzyko zachorowania na depresję. W przypadku, gdy choroba przejdzie w stan zaawansowany, wsparcie psychologiczne będzie szczególne potrzebne i ukierunkowane na indywidualną sytuację pacjenta, gdyż dostrzeganie pozytywów w ostatnim stadium chorobowym jest niezwykle trudne. Samo podejście rehabilitanta, czyli jego pedagogiczna, wspierająca postawa i instruktaż psychologiczny dla bliskich pacjenta, mogą okazać się najlepszą pomocą.
Warto korzystać z aktualnej wiedzy na temat choroby i metod rehabilitacji, gdyż te cały czas są aktualizowane i doprecyzowywane. Nauka wciąż poszukuje nowych rozwiązań, z których należy korzystać. Jednym z pomocnych opracowań jest minibook Rehabilitacja w chorobie Parkinsona, który może stanowić bogate źródło informacji dla rodzin pacjentów z chorobą parkinsona. Ważne jest jednak, aby w pełni pojąć istotę rehabilitacji, która w przypadku pacjentów chorych na chorobę parkinsona jest dożywotnia i “zawsze” podnosi jakość życia, nawet gdy pacjent jest unieruchomiony i zależny od osób trzecich.
Bibliografia:
1. Rehabilitacja W Chorobie Parkinsona, Dr Elżbieta Mirek, Dr Adrian Kużdżał, Wydawnictwo Forum Media.
2. Łagodne Zaburzenia Funkcji Poznawczych I Otępienie W Chorobie Parkinsona — Obraz Kliniczny I Aktualne Kryteria Diagnostyczne, Dariusz Wieczorek, Emilia J. Sitek, Jan Wójcik, Jarosław Sławek.
3. Kinezjofobia U Pacjentów Z Chorobą Parkinsona, Stwardnieniem Rozsianym Oraz Po Przebytym Udarze Mózgu, Mgr Dagmara Wasiuk-Zowada.
4. Rehabilitacja Zamrożeń Chodu W Przebiegu Choroby Parkinsona, Barbara Skalska-Dulińska, Borys Witkiewicz, Iwona Ptasznik.
5. Leczenie Zaawansowanej Choroby Parkinsona — Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Choroby Parkinsona i Innych Zaburzeń Ruchowych, Andrzej Bogucki, Jarosław Sławek, Magdalena Boczarska-Jedynak, Agata Gajos, Grzegorz Opala, Monika Rudzińska, Andrzej Szczudlik.
6. Kinezyterapia W Chorobie Parkinsona Dorota Kozak‑putowska, Joanna Iłżecka, Jolanta Piskorz, Gustaw Wójcik, Dorota Nalepa.
