Aktywny tryb życia, sport czy nieuważnie wykonana codzienna czynność może wiązać się z kontuzjami i urazami. Do najczęstszych z nich należą te w obrębie stawu kolanowego, a uszkodzenie więzadła krzyżowego sytuuje się na początku listy potencjalnych urazów. Jak należy wówczas postępować, aby jak najszybciej wrócić do zdrowia i pełnej aktywności fizycznej?
Staw kolanowy każdego dnia dźwiga obciążenie całego ciała, a na dodatek ma złożoną budowę, dlatego nietrudno o kontuzje i urazy. Więzadła krzyżowe swoją nazwę zawdzięczają ułożeniu w kształcie litery X i stanowią element łączący kość udową z piszczelową, będąc naturalnym stabilizatorem kolana przód-tył. Więzadła wpływają na ograniczenie nadruchomości kości piszczelowej, gwarantując prawidłową pracę całego stawu. Wyróżniamy więzadło krzyżowe tylne (PCL), którego długość wynosi 38 mm oraz przednie (ACL) o długości 31 mm.
Uszkodzenie więzadła krzyżowego przedniego bardzo często następuje w wyniku przeciążenia lub szybkiego skręcenia nogi, podczas gdy podudzie znajduje się przytwierdzone nieruchomo do podłoża. Może to wynikać z nagłej zmiany kierunku ruchu podczas biegu, lub niefortunnego skoku. Uszkodzenie więzadła krzyżowego tylnego jest niejednokrotnie efektem bezpośredniego uderzenia z przodu nogi, ale w porównaniu do uszkodzeń z ACL występuje rzadziej. Bardzo rzadko natomiast występują uszkodzenia obydwu więzadeł krzyżowych, ale są szczególnie niebezpieczne i wymagają pilnej interwencji lekarskiej.
Uszkodzone więzadło krzyżowe przednie tuż po urazie daje silny ból, który mija stosunkowo szybko, jednak w pierwszej dobie kolano zaczyna puchnąć. Niekiedy można zauważyć charakterystyczny dźwięk trzaskania podczas chodzenia, które staje się niezwykle bolesne. Dochodzi do destabilizacji kolana, chyba że uraz obejmuje wyłącznie tylko część włókien więzadła.
W tym przypadku obrzęk nie będzie zbyt duży, jednak często występuje uczucie uciekania kolana, jego blokowania i towarzyszący temu ból. Objawy nie muszą występować jednocześnie, a ich nasilenie może być zmienne. Jak powinna wyglądać diagnostyka określająca rodzaj urazu więzadła i jego stopień nasilenia?
Prawidłowa diagnostyka jest niezbędna, aby pomóc pacjentowi szybko wrócić do formy. Obejmuje dokładny wywiad z pacjentem, podczas którego lekarz kompletuje informacje o przebiegu wypadku, kiedy nastąpił uraz i jakie pacjent zgłasza dolegliwości. Następnie przeprowadza liczne testy – tak zwane „testy szuflady”, test Lachmana i test Pivot Shift uwzględniające indywidualne modyfikacje. Lekarz może przeprowadzić je sam luz pomocą rehabilitanta. Następnie w trzecim etapie diagnostycznym należy przeprowadzić badania obrazowe tj. RTG, USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny oraz artroskopia, która daje pogląd na staw od środka i możliwość pobrania tkanek do badań histopatologicznych.
Po ustaleniu dokładnego stanu pacjenta wdrażane jest leczenie: operacyjne lub nieoperacyjne/zachowawcze.
Leczenie zachowawcze możliwe jest u pacjentów, którzy są mało aktywni fizycznie, posiadają przeciwwskazania do zabiegu chirurgicznego tj. choroby serca, choroby nowotworowe, cukrzyca lub zakrzepica, które w indywidualnym przypadku pacjenta, mogą spowodować więcej skutków niepożądanych i wywołać dodatkowe ryzyko w czasie operacji. Wówczas leczenie polega na złagodzeniu dolegliwości bólowych poprzez podania leków farmakologicznych wspomagających ukrwienie, niwelujących obrzęki, stan zapalny i ból. Niezbędna będzie również suplementacja wspomagająca regenerację tkanek i struktur więzadeł. Ponadto stosuje się program fizjoterapeutyczny i użycie ortez, stabilizatorów i opasek stabilizujących.
Leczenie operacyjne stosowane jest u osób bardzo aktywnych fizycznie, młodych, odczuwających silne dolegliwości związane z urazem i niemających obciążeń zdrowotnych, które stanowiłyby przeciwwskazanie do interwencji chirurgicznej. Jednak bez względu na sytuację i podjętą decyzję o leczeniu, rehabilitacja powinna obejmować okres zarówno przed jak i pooperacyjny.
Rehabilitacja więzadła krzyżowego – etap przedoperacyjny
Dodatkowo należy opracować plan ćwiczeń, które ułatwią rehabilitację pozabiegową i przyczynią się do zminimalizowania wystąpienia powikłań pooperacyjnych. Każdy plan ćwiczeń dobierany jest indywidualnie do wieku, innych chorób pacjenta, a także nasilenia urazu. Głównym celem fizjoterapii jest wzmocnienie mięśni, rozciągnięcie i uelastycznienie ich, przywrócenie prawidłowych i pożądanych wzorców ruchowych, a także pełnego zakresu ruchowości. W zakres tego wchodzą ćwiczenia ogólnousprawniające, rozciągające, siłowe, koordynacyjne, wytrzymałościowe. Oprócz tego niezbędna jest edukacja pacjenta i osób wspierających jego rekonwalescencję (Rodziny i przyjaciół, osób sprawujących opiekę nad chorym) jak powinien wykonywać poszczególne ćwiczenia i jak ich regularność wpłynie na przebieg operacji. Kinezyterapia powinna być wspomagana fizykoterapią tj. krioterapią i laseroterapią, które zmniejszają obrzęk, łagodzą stan zapalny i pobudzają komórki regeneracyjne.
Rehabilitacja więzadła krzyżowego – etap pooperacyjny
Według najnowszych opracowań i badań określa się, aby unieruchomienie pacjenta po operacji było jak najkrótsze. Szybkie wprowadzenie elementów rehabilitacyjnych sprzyja szybkiemu całkowitemu uruchomieniu pacjenta, zapobiega zakrzepom i powikłaniom pooperacyjnym. Z tego powodu już po pierwszej dobie od operacji, należy zastosować obciążenie uszkodzonej nogi (do granic symptomów bólowych). Włączenie ortezy powinno nastąpić tuż po operacji do około 20 dni, dzięki czemu nie dojdzie do rozciągnięcia przyczepu. W przypadku, gdy pacjent nie jest w stanie zginać nogi, odczuwa silny ból, powinien używać kul jako wsparcia ruchu. Rehabilitacja w początkowej fazie będzie kłaść szczególny nacisk na mobilizację pracy rzepki i wzmocnienie głowy przyśrodkowej mięśnia czworogłowego.
W kolejnych etapach tj. około 5 tygodni po operacji można zrezygnować z używania ortezy (jeśli osiągnięto dotychczasowe cele rehabilitacyjne, w efekcie których pacjent może wyprostować swobodnie kolano). Kolejne tygodnie powinny nieść za sobą przywrócenie ruchomości rzepki i kolana. Bardzo dobrze w procesie fizjoterapeutycznym spisują się ćwiczenia w basenie np. spacer w wodzie. Dodatkowo poziom trudności ćwiczeń powinien być stale podnoszony, łącząc ze sobą kilka form i elementów.
Na każdym etapie rehabilitacji, fizjoterapeuta nie powinien zapominać o terapii psychologicznej, która ma za zadanie zmotywować pacjenta do stałego zaangażowania. Ponieważ proces rekonwalescencji jest stosunkowo długi, wielu pacjentów może poczuć znużenie ćwiczeniami i nie kontynuować zaleceń rehabilitacyjnych w domu. Ryzyko tego potęguje się, w przypadkach, gdzie przestają pacjentowi towarzyszyć dolegliwości bólowe. By temu zapobiec, konieczna jest stała analiza stanu psychicznego pacjenta i regularne objaśnianie powagi sytuacji, w której dojdzie do zaniedbania rehabilitacji.
W celu poszerzenia wiedzy z zakresu rehabilitacji i całościowej rekonwalescencji warto zaznajomić się z Postępowanie rehabilitacyjne w urazach więzadeł ACL i PCL. Książka zawiera przykłady zilustrowanych ćwiczeń usprawniających, dzięki czemu pacjent w środowisku domowym może samodzielnie kontynuować fizjoterapię w sposób prawidłowy i skuteczny. Książka będzie stanowić podstawę do urozmaicenia ćwiczeń, dzięki czemu rehabilitacja nie będzie monotonna i nudna – co sprzyja obniżeniu zaangażowania pacjenta w cały proces fizjoterapeutyczny. A jak powinna wyglądać rehabilitacja więzadeł krzyżowych w przypadku dzieci? Świetnie obrazuje to niniejsze opracowanie Rehabilitacja po zerwaniu więzadła krzyżowego przedniego (ACL) u dziecka, które podpowie rodzicom, jaką przyjąć metodykę działania w środowisku domowym.
Bibliografia:
