Jednym z największych stawów w ludzkim organizmie jest staw biodrowy, który poprzez przenoszenie ciężaru ciała na nogi, zapewnia pełną ruchomość i płynność motoryczną. W przypadku procesów degradacyjnych tj. zapalnych i zwyrodnieniowych dochodzi do uszkodzeń elementów składających się na staw, a także powierzchni chrząstki. Jeśli leczenie zachowawcze i farmakologiczne nie przynosi oczekiwanych rezultatów, konieczne jest zastosowanie endoprotezoplastki, czyli chirurgiczne wymienienie zniszczonych struktur implantem – wykonanym z tworzywa sztucznego, ceramiki lub metalu. 

Jak wygląda endoproteza biodra? Mimo że materiał wykonania może być zróżnicowany, proteza stawu biodrowego ma go imitować, a więc budową przypomina naturalny staw biodrowy. Składa się z panewki, główki, i trzpienia. 

Co oprócz bólu i zmniejszenia ruchomości stawu decyduje o konieczności zastosowania endoprotezy stawu biodrowego? Osłabienie mięśni stawu biodrowego, “trzeszczenie” podczas chodzenia, pogorszenie się jakości życia, przewlekły, silny ból, którego nie potrafią wystarczająco stłumić leki, a także czynniki chorobowe tj. Reumatoidalne Zapalenie Stawów, nowotwory kości, młodzieńcze złuszczenie głowy kości biodrowej, złamania w obrębie stawu biodrowego, zakaźne zapalenie stawu biodrowego, dysplazja stawu biodrowego, choroba Pageta, martwica chrząstki nasadowej.

Endoproteza biodra – rehabilitacja

Rehabilitacja obejmuje okres przedoperacyjny i pooperacyjny, jednak jej przebieg, plan i harmonogram uzależniony jest od poziomu degradacji stawu jak i również rodzaju wszczepionej endoprotezy. W tej kwestii wyróżniamy endoprotezy:

1. Cementowane – do przytwierdzenia endoprotezy używa się specjalnego cementu kostnego, 
2. Bezcementowe – endoproteza ma lekko porowatą powierzchnię, która po pewnym czasie wrasta się w tkankę kostną. 
3. Hybrydowe – czyli endoproteza mocowana jest cementowo i bezcementowo jednocześnie.

Charakterystyka endoplastyki 

ENDOPLASTYKA CAŁOŚCIOWA – jak sama nazwa sugeruje, konieczne jest wymienienie głowy kości udowej oraz panewki.

ENDOPLASTYKA CZĘŚCIOWA – nie ma potrzeby wymiany całej powierzchni stawu, a tylko elementu zdegradowanego. Najczęściej w tym wypadku jest to głowa kości udowej.

Nadrzędnym celem rehabilitacji po endoprotezie stawu biodrowego jest: 

• Zapobieganie zakrzepom, infekcjom i obrzękom, które mogą pojawić się po operacji. 
• Profilaktyka zapobiegawcza przemieszczania się implantu. 
• Wzmocnienie mięśni i obniżenie napięcia mięśniowego. 
• Odzyskanie ruchomości w stawie i poprawa jakości życia pacjenta. 
• Umożliwienie jak najszybszego powrotu do chodzenia i codziennych aktywności. 

Aby zrealizować powyższe postulaty, niezbędne jest opracowanie planu rehabilitacji, która powinna uwzględniać 4 okresy tj. okres przedoperacyjny, okres pooperacyjny wczesny, okres pooperacyjny późny oraz ambulatoryjny odbywający się w środowisku sanatoryjnym lub domowym. 

Rehabilitacja przedoperacyjna endoprotezy biodra

Rehabilitacja przedoperacyjna stanowi proces przygotowawczy, dzięki któremu sama operacja i rekonwalescencja powinna przebiegać szybciej, przy zmniejszonym odczuciu bólu. Jak długo trwa? Wszystko zależy od rodzaju zaplanowanego zabiegu i aktualnego stanu fizycznego pacjenta. 

Według głównego schematu rehabilitacji przedoperacyjnej należy zadbać o rozluźnienie zbyt napiętych struktur mięśniowych, poprawienie ich elastyczności, siły oraz rozciągnięcie przykurczy. Ponadto rehabilitacja obejmuje odciążenie stawu biodrowego poprzez naukę chodzenia o kulach czy z udziałem balkonika. Dzięki temu pacjent po operacji będzie mógł w prawidłowy sposób się poruszać z udziałem powyższych pomocy, a nie dopiero zaznajamiać się z nimi. Całość procesu rehabilitacji przedoperacyjnej ma za zadanie przygotować pacjenta emocjonalnie i psychicznie do zmian trybu życia, które będzie musiał wprowadzić w najbliższym czasie. Na tym etapie unika się wprowadzania zabiegów fizykalnych, które mają wpływ na kondycję oraz przekrwienie tkanek. Pacjent przed operacją powinien mieć odpowiednio zaplanowane i dobrane ćwiczenia czynne wolne, czynne w odciążeniu, czynne oporowe, czynne samowspomagane, oddechowe, ogólnousprawniające. W zależności od rodzaju i intensyfikacji działań rehabilitacyjnych można uniknąć wielu powikłań pooperacyjnych m.in. zakrzepowo-zatorowych.

Rehabilitacja pooperacyjna 

Rehabilitacja powinna nastąpić już w pierwszych dobach po operacji w celu uniknięcia zakrzepów, obrzęków i powikłań ze strony układu oddechowego. Wprowadza się w pierwszej kolejności ćwiczenia oddechowe, które zapobiegają zaleganiu wydzieliny w drogach oddechowych, a także czynne, aby przyspieszyć gojenie się struktur i tkanek. 

Przykładem ćwiczeń izometrycznych, które powinny być wprowadzone, tuż po operacji, jest zaciskanie pośladków, zginanie grzbietowe stóp, ruchy okrężne stóp lub dociskanie kolan do materaca. Powtórzenia i rotacja ćwiczeń musi być dostosowana do możliwości pacjenta (uwzględniając nie tylko stan pooperacyjny, ale i przedoperacyjny tj. jego choroby współistniejące oraz poziom ruchomości całego układu szkieletowego). Ponadto pacjent w okresie wczesnym rozpoczyna ćwiczenia zgodnie ze swoim samopoczuciem, pokonując niesprzyjające bariery (ból, zmęczenie, zniechęcenie), a to wpłynie na dalszą motywację przy wykonywaniu bardziej zaawansowanych ćwiczeń. 

W zależności od samopoczucia, warto aby pacjent już w trzeciej dobie od operacji podjął próbę chodzenia z odciążeniem. Oczywiście powinno się to odbywać pod okiem specjalisty, który będzie koordynował sposób chodu i pilnował, aby nie doszło do przeciążenia stawu biodrowego. Rozpoczynając rehabilitację, specjalista poinstruuje pacjenta, jak powinien na chwilę obecną wykonywać poszczególne, codzienne czynności np. siadanie, wstawanie, schylanie się czy jak ułożyć się do snu. Jest to niezwykle ważne, gdyż niefortunne zaniedbanie może prowadzić do zniweczenia głównych postulatów rehabilitacyjnych, o których pisaliśmy wcześniej. 

Dokładny przebieg i plan ćwiczeń ustali rehabilitant, jednak pozycja Postępowanie rehabilitacyjne po endoprotezoplastyce stawu biodrowego, może ułatwić pacjentowi kontynuowanie ćwiczeń w domu. Przedstawiono tu i opisano możliwe ćwiczenia, które wspomogą cały proces rehabilitacyjny, a także w obszerny i przystępny sposób omówiono wszystkie zagadnienia, jakie towarzyszą endoprotoplastyce biodra.

Zabiegi fizykalne jako część rehabilitacji pooperacyjnej

Oprócz ćwiczeń i aktywności fizycznej w celu likwidacji obrzęków, przyspieszenia efektów fizjoterapii czy eliminacji dolegliwości bólowych w okresie pooperacyjnym włącza się zabiegi fizykalne, do których zaliczamy: 

• Zimnolecznictwo – w postaci okładów, krioterapii miejscowej. Czas i długość okładów uzależniona jest od stanu pacjenta i planu rehabilitacyjnego. 
• Ciepłolecznictwo – z udziałem ciepłych okładów żelowych czy lamp. 
• Światłolecznictwo – z udziałem laserotepaii i światłą spolaryzowanego działa przeciwbólowo i pobudza tkanki do szybszej regeneracji.  
• Jonoforezę – podczas której za pomocą przepływu prądu aplikuje się lek w obrębie chorej lub uszkodzonej tkanki. Warto jednak podkreślić, że jonoforeza nie znajduje zastosowania w bezpośrednim kontakcie okolic endoprotezy wykonanej z metalu. Może bowiem nastąpić przewodnictwo prądu. W przypadku endoprotezy z tworzywa sztucznego nie ma takiego przeciwskazania i ryzyka.  
• Magnoterapię – udział pola magnetycznego poprawia trofikę tkanek i hamuje wszelkie procesy degradujące, przyspieszając gojenie się ran. 
• TENS – czyli przezskórna stymulacja nerwów wywołuje efekt miejscowego znieczulenia, dzięki czemu stanowi skuteczny czynnik zaradczy doleglwiości bólowych. 
• Hydrokinezyterapię – głównie zalecana przy ryzyku obciążenia kończyny, zredukuje napięcie mięśniowe. 
• Kinesiotaping – poprawia mikrokrążenie, ułatwia stabilizację kończyny i polepsza przepływ limfatyczny. Nie należy wykonywać “plastrowania” samodzielnie, gdyż może to przyczynić się uruchomienia procesów niweczących prawidłowe gojenie się tkanek i przebieg rehabilitacji. 
• Masaż – masaże są jak najbardziej wskazane zarówno przed jak i po operacji. Zwiększają poziom ukrwienia w stawie, normalizują napięcie mięśniowe.

Ponieważ rehabilitacja i rekonwalescencja po wszczepieniu endoprotezy biodra jest procesem długotrwałym i wymagającym dokładnego przestrzegania zaleceń, niezbędne jest nie tylko przyswojenie przez pacjenta procedur wykonywania codziennych czynności, ale i dostosowanie jego środowiska domowego, aby ułatwić mu poruszanie się i zachowanie prawidłowej postawy ruchu. W tym celu warto zainstalować w przestrzeni łazienkowej uchwytów, które ułatwią siadanie czy podnoszenie się pacjenta, a także zamontować nakładki na muszlę klozetową. Zadbanie, aby zakryć śliskie powierzchnie matami antypoślizgowymi stanowi bardzo istotną rolę, gdyż ryzyko upadku zminimalizowane jest do maksimum, a pacjent może pewniej się poruszać. 

Niektórzy rehabilitanci uważają, że odpowiednia dieta i odżywianie po operacji stanowi element rehabilitacyjny, dlatego warto, aby pacjent skonsultował się z dietetykiem, który opracuje mu plan żywienia. Odpowiednia dieta nie tylko zapobiegnie otyłości, której sprzyjają ograniczenia ruchowe pacjenta, ale może przyczynić się do suplementacji większej ilości związków i minerałów, które organizm szczególnie wykorzystuje do procesów regeneracyjnych.

Im lepiej przystosuje się mieszkanie pacjenta, zachęci go do regularnych ćwiczeń i ich niezwykle precyzyjnego wykonywania, tym szybciej  powróci on do pełnej sprawności, zapominając, że posiada endoprotezę biodra, ciesząc się ruchem bez bólu.

Bibliografia: 

1. Postępowanie rehabilitacyjne po endoprotezoplastyce stawu biodrowego, Wydawnictwo Forum Media.
2. Endoprotezy stawów biodrowych wczoraj i dziś, Łukasz Sieczka, Andrzej Bohatyrewicz, Szymon Pituch.
3. Postępowanie Rehabilitacyjne Po Endoprotezoplastyce Stawu Biodrowego, Tomasz Ridan, Katarzyna Ogrodzka, Anna Kliś. 
4. PORADNIK DLA PACJENTA „Endoproteza stawu biodrowego”, Maria Pieńkoś Brzesko 2019.
5. Endoproteza stawu biodrowego Przewodnik dla Pacjenta, Oddział Ortopedyczny, Wielospecjalistyczny Szpital w Miliczu. 
6. Pielęgnowanie pacjenta po endoprotezoplastyce stawu biodrowego, Mirosława Dziekońska, Robert Latosiewicz, Agata Kulikowska.
7. Postępowanie fizjoterapeutyczne w totalnej alloplastyce stawu biodrowego, Jacek Głodzik. 
8. Przygotowanie pacjenta z endoprotezą stawu biodrowego do aktywności sportowej Magdalena M. Lesiewicz,Michał Lupa, Andrzej Pozowski, Rafał Wiak.