Udar mózgu wbrew powszechnej opinii nie musi dotykać jedynie osób starszych. Tempo życia, stres i choroby współistniejące sprawiają, że ryzyko udaru jest coraz większe wśród młodszych jednostek. Udar może prowadzić do zróżnicowanych następstw, które pomoże zniwelować fizjoterapia. Jak wygląda rehabilitacja po udarze mózgu i na czym się skupia?
Udar należy do jednej z najczęstszych przyczyn zgonów, a w innych przypadkach prowadzi do ograniczeń ruchowych i niepełnosprawności. Jego skutki nie zawsze są możliwe do odwrócenia, ale w wielu przypadkach jedynie rehabilitacja jest w stanie znacząco polepszyć jakość życia pacjenta.
Udar mózgu to najprościej mówiąc obumieranie tkanek mózgowych, które następuje w wyniku nagłego zatrzymania dopływu krwi do mózgu. Stan ten pojawia się, gdy jedna z tętnic zamyka się, zwęża lub pęka. Wyróżniamy:
Do najczęstszych czynników ryzyka wystąpienia udaru zaliczamy:
A jak rozpoznać udar? Nim dochodzi do objawów neurologicznych, mogą pojawić się tak zwane sygnały ostrzegawcze w postaci wykrzywienia się jednej strony twarzy, opadnięcia kącika ust, drętwienie jednej strony twarzy, zawroty głowy i zaburzenia równowagi, zaburzenia mowy, niedowład jednej strony ciała, zaburzenia widzenia.
Fizjoterapia po udarze powinna zostać wdrożona jak najszybciej, jeszcze gdy pacjent przebywa w szpitalu – w czasie pierwszej lub drugiej doby choroby. Dzięki temu można ograniczyć negatywne skutki udaru i zapobiec dalszej degradacji organizmu, lub przywrócić niektóre umiejętności do stanu pierwotnego. Mózg ma zdolność adaptacyjną i istnieje szansa, że żyjące komórki nerwowe przejmą rolę tych, które obumarły. Ponadto rehabilitacja zmniejsza ryzyko zgonu i powikłań zakrzepowo-zatorowych, które mogą nastąpić w krótkim czasie po udarze mózgu.
Plan rehabilitacyjny oprócz ogólnie przyjętych norm zachowawczych, musi uwzględniać aktualny stan pacjenta i dążyć do zniwelowania głównych efektów udaru, które w przypadku każdej jednostki mogą być odmienne.
Do częstych następstw udaru zaliczamy: zaburzenia pamięci, afazję, paraliż lub niedowład ciała, zaburzenia widzenia, czy zaburzenia równowagi. Cały proces rehabilitacji wymaga działań zespołu lekarskiego, w którego skład wchodzą: logopeda, lekarz specjalista ds. rehabilitacji medycznej, fizjoterapeuta, terapeuta zajęciowy, pielęgniarka, a w niektórych przypadkach pomocnik socjalny. Rehabilitacja powinna podlegać ciągłej ocenie i monitorowaniu postępów, a w przypadku ich braku, konieczne będzie opracowanie nowego harmonogramu ćwiczeń i zajęć.
Poudarowa rehabilitacja jest prowadzona w szpitalu, gdzie pacjent wraz z fizjoterapeutą ćwiczy, aby profilaktycznie zapobiec powikłaniom układu oddechowego, patologicznemu tworzeniu się napięcia mięśniowego i przykurczy oraz dąży do najintensywniejszego pobudzenia układu nerwowego. Wykorzystuje się w tym celu odpowiednie pozycjonowanie pacjenta – z udziałem wałków, kształtek i ręczników oraz materace przeciwodleżynowe.
Po tym czasie, lekarz prowadzący pacjenta wypisze w ramach NFZ, zalecenia rehabilitacyjne do terapii funkcjonalnej. Skierowanie ważne jest 14 dni, dlatego bardzo ważne jest znalezienie placówki, która szybko podejmie realizację programu rehabilitacyjnego. Jednak w wielu przypadkach pacjenci i ich rodziny decydują się na korzystanie z nowoczesnych, prywatnych ośrodków rehabilitacyjnych, gdzie pacjent ma możliwość szybkiego przyjęcia i skorzystania z większej ilości zabiegów fizykalnych.
Niekiedy warto pomyśleć o ośrodku rehabilitacyjno-uzdrowiskowym, gdzie pacjent po udarze może wracać do zdrowia w przyjemnym dla siebie środowisku i obcować z pacjentami, którzy mają podobne do niego doświadczenia poudarowe. Dzięki temu otrzymuje odpowiednie wsparcie psychiczno-emocjonalne, a to wpływa korzystnie na jego zaangażowanie w czasie rehabilitacji.
Podczas fizjoterapii pacjent niekiedy na nowo musi uczyć się podstawowych czynności np. wstawania, siadania, czy chodzenia. Fizjoterapia obejmuje również rehabilitację mowy z logopedą lub okulistą, w przypadku zaburzeń wzroku. Celem działań jest wzmocnienie mięśni pacjenta, torowanie układu nerwowego, utrzymanie zakresu ruchu, zwiększenie lub całkowite przywrócenie mobilności pacjenta. W tym celu zaleca się wdrożenie metody NDT-Bobaht lub PNF, które skupiają się na prawidłowej pielęgnacji pacjenta i prawidłowym wykonywaniu codziennych ruchów.
Ponadto niezwykle korzystne są zabiegi fizykalne tj. światłolecznictwo, prądolecznictwo, hydroterapię, magnetoterapię i termoterapię. Oczywiście nie każdy pacjent po udarze może korzystać z powyższych zabiegów ze względu na choroby współistniejące, które wykluczają daną fizykoterapię, dlatego istotne jest, aby rehabilitant dokładnie dostosował wzorzec zabiegów dla danego pacjenta.
Ile powinna trwać rehabilitacja pacjenta po udarze? Tak długo jak daje ona korzyści. Szacuje się jednak, że standardowo obejmuje okres od 3 do 6 miesięcy, gdzie mózg jest najbardziej plastyczny, jednak po tym czasie odpowiednio intensywne działania mogą dawać zadowalające rezultaty.
Rehabilitacja po udarze mózgu nie może odbywać się wyłącznie w placówce rehabilitacyjnej, a pacjent koniecznie powinien kontynuować ją w środowisku domowym. Ma to na celu utrwalenie sprawności i przywrócenie samodzielności pacjenta, który powinien wrócić do normalnego, codziennego życia. Przede wszystkim należy zaadaptować przestrzeń domową do potrzeb pacjenta tj. zamontować uchwyty w miejscach newralgicznych jak łazienka, schody, toaleta oraz zaopatrzyć się w narzędzia pomocniczo-rehabilitacyjne. Należą do nich kule, balkoniki czy stabilizatory.
Dokładny dobór ćwiczeń powinien być ustalony z fizjoterapeutą, który mając pogląd na postępy i braki pacjenta, ukierunkuje odpowiednio domowe działanie rehabilitacyjne. Przydatne w wyborze ćwiczeń będą specjalistyczne opracowania, stworzone przez specjalistów. Rehabilitacja po udarze mózgu to narzędzie ułatwiające rehabilitantom urozmaicenie planu ćwiczeniowego oraz bogate źródło wiedzy dla pacjenta, który jeszcze lepiej może zrozumieć mechanizm działania udaru mózgu i jego następstwa. Rzetelne źródło wiedzy może przyczynić się do zwiększenia motywacji pacjenta w zakresie rehabilitacji, gdyż widzi jej całościowy potencjał i zasadność.
Warto pamiętać, że w przypadku rehabilitacji domowej pacjenta po udarze, na samym początku warto, aby towarzyszyły mu osoby trzecie, które będą mogły kontrolować adaptację planu rehabilitacyjnego do nowej codzienności pacjenta. Oprócz tego niezwykle ważna jest kontrola jego stanu psychiczno-emocjonalnego. Pacjenci, którzy przed udarem byli niezwykle aktywni, nie są w stanie pogodzić się z nowymi ograniczeniami, czy powolnymi postępami. Może to prowadzić do mimowolnego zniechęcenia czy zaprzestania ćwiczeń w domu. Taki stan rzeczy może nie tylko zahamować postępy, ale doprowadzić do ich uwsteczniania. W przypadku, gdy pacjent nie daje sobie rady ze zniechęceniem, przygnębieniem i stanami smutku, może być koniecznie włączenie leczenia farmakologicznego środkami antydepresyjnymi, które na okres rehabilitacji poprawią samopoczucie pacjenta.
