Czym jest osteoporoza i jakie są jej skutki?

Osteoporoza atakuje układ kostny, zmniejszając gęstość mineralną kości i zaburzając ich strukturę. Z tego powodu szkielet podatny jest na urazy, a najdrobniejszy wypadek czy potknięcie mogą skutkować licznymi złamaniami. Szczególnie narażone są kości przedramienia oraz kręgosłup, jednak w zależności od nasilenia choroby, do łamliwości kości może dochodzić w innych lokalizacjach.

Wyróżnia się dwie postacie chorobowe: pierwotną i wtórną. Osteoporoza pierwotna to stan wynikający ze starzenia się układu szkieletowego, a więc występuje u osób starszych i u kobiet po menopauzie. Mimo że osteoporoza pierwotna jest następstwem „zużywania się” organizmu, stan pacjenta pogarsza palenie tytoniu, brak aktywności fizycznej, nieprawidłowa dieta uboga w minerały i witaminy oraz nadmierne spożywanie alkoholu.

Osteoporoza wtórna atakuje bez względu na wiek pacjenta i jest następstwem chorób współistniejących lub efektem terapii farmakologicznych. Osoby narażone na zachorowanie na osteoporozę wtórną to pacjenci zmagający się z przedwczesną menopauzą, cukrzycą, chorobami reumatoidalnymi, zaburzeniami hormonalnymi i stale przyjmujący leki przeciwepileptyczne lub heparynę.

Osoby będące w grupie ryzyka zachorowalności na osteoporozę powinny poddawać się regularnym badaniom kontrolnym, które mogą wykryć wczesną fazę choroby, dzięki czemu odpowiednia profilaktyka i działania zapobiegawcze, zniwelują postęp choroby. W przypadku zdiagnozowanej osteoporozy niezwykle ważne jest przystąpienie do leczenia farmakologicznego, suplementacji i rehabilitacji.

Osteoporoza – profilaktyka i rehabilitacja

Nie bez przyczyny mówi się, że najlepsze leczenie to niedopuszczenie do leczenia, czyli profilaktyczne działanie. W przypadku osteoporozy profilaktyka uwzględnia:

• zmianę trybu życia wprowadzenie do codziennych zajęć aktywności fizycznej, która nie obciąża układu szkieletowego (spacery, pływanie).
• suplementacja i zbilansowana dieta bogata w witaminę D, wapń, magnez i żelazo oraz wyeliminowanie alkoholu.
• zrezygnowanie z używek palenia papierosów.
• utrzymanie prawidłowej masy ciała. Odchudzanie i szybki spadek wagi ciągnie za sobą ryzyko osłabienia i zmniejszenia masy kostnej, a to prowadzi do wystąpienia osteoporozy wtórnej.
• unikanie upadków. Mimo że nikt nie pragnie narażać się na niebezpieczeństwo i niepotrzebne złamania, często dochodzi do wypadków poprzez drobne zaniedbania. Pogarszający się wzrok, nieodpowiednie obuwie wpływające na równowagę czy złe oświetlenie w mieszkaniu mogą doprowadzić do urazów, które w wyniku choroby stanowią duże zagrożenie dla pacjenta.

Jeśli jednak u pacjenta stwierdzono postęp choroby, należy przeciwdziałać jej rozwojowi. Pomoże w tym rehabilitacja pod okiem wykwalifikowanego fizjoterapeuty.

Kinezyterapia w osteoporozie

Kinezyterapia jest czołowym elementem leczenia rehabilitacyjnego w przypadku osteoporozy. Fizjoterapeuta dobierze indywidualny plan i zestaw ćwiczeń dla pacjenta, uwzględniając jego rodzaj choroby, poziom rozwoju, przyczynę oraz pozostałe czynniki zdrowotne. Dzięki temu plan leczenia rehabilitacyjnego będzie skuteczny i efektywny.

Ćwiczenia i aktywności  pobudzające układ ruchowy wpływają stymulująco na cały proces kościotwórczy, jednak ważne jest prawidłowe dobranie intensywności i obciążenia planu zajęciowego. W kinezyterapii wykorzystuje się:

• terenoterapię – spokojne spacery minimum 30 minut dziennie dla każdego pacjenta borykającego się z osteoporozą bez względu na rodzaj i intensywność choroby.
• trening tlenowy aerobowy uwzględniający ćwiczenia w wodzie (w przedziale od 30 do 33 st. C.), gdzie woda ułatwia zwiększanie zakresu ruchów.
• trening beztlenowy anaerobowy uwzględniający ćwiczenia z obciążeniem.
• trening usprawniający koordynację ruchową i motorykę ciała ćwiczenia na platformie tensometrycznej i chód z przeszkodami.

Treningi fizjoterapeutyczne powinny w swoim harmonogramie uwzględniać rozgrzewkę, rozciąganie, wzmacnianie mięśni i kości oraz ćwiczenia rozluźniające.

Ponadto rehabilitacja osteoporozy wykorzystuje zabiegi fizykalne, do których należą:

1. Elektroterapia. Ponieważ osteoporoza wiąże się z przewlekłym bólem i zanikiem mięśni, wykorzystuje się prąd o zróżnicowanej częstotliwości, aby temu zapobiec. Dodatkowo elektroterapia działa rozluźniająco i pobudzająco na mięśnie, co sprzyja lepszej ruchomości stawów. Możemy wyróżnić galwanizację, jonoforezę oraz prądy interferencyjne, które stosowane naprzemiennie dają kompleksowe działanie fizjoterapeutyczne.
    
2. Magnetoterapia. Pole elektromagnetyczne wykorzystywane podczas zabiegów pobudza i stymuluje wzrost gęstości tkanki kostnej. Liczne opracowania medyczne sugerują poprawę struktury kostnej już po siódmym zabiegu, a dodatkowym atutem magnetoterapii jest możliwość wykonywania jej w warunkach domowych. Dzięki temu pacjenci, którzy mają szczególne trudności z poruszaniem się, mogą korzystać z wysokowydajnej formy rehabilitacyjnej z udziałem przenośnego, kompaktowego sprzętu. 
    
3. Ultradźwięki. Drgania o charakterze mechanicznym są stosowane również przy rekonwalescencji złamań następujących w wynikach osteoporozy. Najczęściej wykorzystywane jest natężenie 0,2 W/cm2, a łączna ilość zabiegów mieści się w 15 seriach. Warto przy tym zaznaczyć, że przeciwwskazaniem do zabiegów z udziałem ultradźwięków jest bardzo zaawansowane stadium chorobowe. 
    
4. Krenoterapia. Picie wysoko mineralizowanej wody bogatej w jony wapnia jest elementem rehabilitacji osteoporozy. Nasycenie i temperatura cieczy powinna być określona przez lekarza lub rehabilitanta podobnie jak długość kuracji.
    
5. Krioterapia. Ma na celu zmniejszenia obrzęków i stanów zapalnych, które towarzyszą osteoporozie. Podczas kuracji zimnem możemy oczekiwać obniżenia dolegliwości bólowych, jednak sama forma krioterapii powinna zostać dostosowana do rodzaju i natężenia choroby.
    
6. Laseroterapia. Ma na celu zmniejszenie obrzęków, dolegliwości bólowych i regenerację zdegradowanych komórek kostnych. Dodatkowo usprawnia mikrokrążenie, które ma wpływ na „odżywienie” kości i ich wytrzymałość. Wykazuje działanie zwiększające poziomu wapnia i beleczek kostnych.
    
7. Helioterapia. Inaczej leczenie słońcem. Ma na celu zwiększoną syntezę witaminy D3 w organizmie i zwiększenie gęstości tkanki kostnej. Dodatkowo wykazuje działanie uspokajające, hamujące stany zapalne i regenerujące. Relaksacyjne działanie helioterapii zapewni pacjentowi spokój i wyciszenie emocjonalne, dzięki czemu będzie miał siły do walki z przewlekłą chorobą.

Oprócz tego rehabilitacja powinna obejmować masaże, kąpiele siarczkowe i zabiegi borowinowe, które łagodzą ogniska zapalne, sprzyjają regeneracji mięśni i pobudzają układ nerwowy do prawidłowych reakcji. Podczas rehabilitacji istotne jest także samo nastawienie pacjenta i jego motywacja do działania. Często podczas chorób przewlekłych i trwałych, pacjenci czują intensywne zniechęcenie. Świadomość, że rehabilitacja nie pomoże w ich wyleczeniu, sprawia, że nie widzą zasadności żadnej rehabilitacji. Pomoc psychologiczna czy terapia grupowa mająca na celu polepszenia stanu emocjonalnego wpłynie na całokształt fizjoterapii. Rehabilitant powinien oceniać nie tylko stan fizyczny pacjenta i historię jego chorób, lecz także samopoczucie psychiczne od którego zależy zaangażowanie i przykładanie się do fizjoterapii.

Dodatkowe informacje na temat rehabilitacji, możliwych kierunków działań i zestawy konkretnych ćwiczeń, które mogą zasilić wiedzę rehabilitanta oraz pacjenta zawierają dwie specjalistyczne pozycje: Rehabilitacja w osteoporozie i Rehabilitacja w osteoporozie pakiet ćwiczeń. W łatwy i przystępny sposób rozwijają temat osteoporozy, uwzględniając najnowsze dane statystyczne i analizy badań naukowych.

Przykładowe ćwiczenia z ćwiczeniobooka Rehabilitacja w osteoporozie:
 

Bibliografia:

1. Zalecenia postępowania diagnostycznego i leczniczego w osteoporozie w Polsce. Aktualizacja 2017, Endokrynologia Polska Tom/Volume 68; Suplement A.
2. Zadania fizjoterapii w leczeniu i zapobieganiu osteoporozie Joanna Sakowska, Bożena Okurowska-Zawada, Elżbieta Krajewska-Kułak.
3. Kinezyterapia w leczeniu osteoporozy, Rottermund Jerzy, Knapik Andrzej, Saulicz Mariola, Saulicz Edward.
4. Terapia zajęciowa w kompleksowej rehabilitacji osób z osteoporozą, Jerzy Rottermund, Andrzej Knapik.
5. Aktualne Możliwości Oraz Wymogi Diagnostyki I Leczenia Osteoporozy Pomenopauzalnej Janusz E. Badurski.
6. Fizjoterapia i balneoterapia w leczeniu rehabilitacyjnym osteoporozy, Zenon Chwieśko, Sylwia Chwieśko, Stanisław Sierakowski, Karol Kita, Bogdan Lewandowski.