Na czym polega rehabilitacja oddechowa?

Rehabilitacja oddechowa to kompleksowy program terapeutyczny mający na celu poprawę jakości życia osób z przewlekłymi chorobami układu oddechowego takimi jak POChP, astma czy śródmiąższowa choroba płuc. Łączy ona zarówno ćwiczenia, jak i edukację w celu zmniejszenia objawów oraz poprawy sprawności fizycznej. Ponadto pomaga pacjentom lepiej zrozumieć swój stan, a co za tym idzie — nauczyć się, jak skuteczniej sobie z nim radzić. Co warto wiedzieć o rehabilitacji pulmonologicznej?

Kiedy rehabilitacja oddechowa będzie dobrym rozwiązaniem?

Wśród najczęściej diagnozowanych chorób, w których leczeniu sprawdzają się rehabilitacja oddechowa, fizykoterapia i ćwiczenia siłowe, wyróżnia się astmę oskrzelową i alergiczną oraz przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP), bronchitis, a także zapalenie oskrzeli. Opisywany program rehabilitacyjny znajduje jednak zastosowanie również w leczeniu osób po przebytych zabiegach chirurgicznych na układzie oddechowym, gdy jest on osłabiony. Co ciekawe — rehabilitacja pulmonologiczna może okazać się doskonałym rozwiązaniem, jeśli poszukujemy fizjoterapeutycznego wsparcia zarówno na poziomie fizycznym, jak i psychicznym.

Astma i POChP jako wskazanie do rehabilitacji oddechowej

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) wiąże się z wieloma dolegliwościami. Pacjenci zgłaszają najczęściej: świszczący oddech, męczący kaszel, duszności (również w spoczynku), ucisk w klatce piersiowej, a także odkrztuszanie plwociny.

Nieleczona POChP może prowadzić do:

  • zaburzeń rytmu serca,
  • częstych, poważnych infekcji dróg oddechowych,
  • zwiększonego ryzyko zachorowania na inne choroby płuc i serca,
  • obniżenie jakości życia oraz zadowolenia z aktywności fizycznej.

Ponadto wyróżnia się też wczesne powikłania takie jak niedrożność dróg oddechowych czy niedotlenienie. Wskutek tego znacząco rośnie ryzyko zgonu.

Astma jest natomiast chorobą układu oddechowego, powodującą zwężenie dróg oddechowych i wywołującą stan zapalny. W tym przypadków również dochodzi do trudności w oddychaniu. Jest to spowodowane nadreaktywnością oskrzeli w chwilach stykania się z alergenami, odczuwania stresu, a także podczas zmian pogodowych.

Powikłania astmy mogą obejmować:

  • cięższe ataki duszności, prowadzące nawet do śmierci,
  • zaburzenia snu i niedotlenienie,
  • zwiększone ryzyko zakażeń dróg oddechowych,
  • obniżenie jakości życia i sprawności fizycznej.

Wczesne wykrycie i skuteczne leczenie ww. chorób oraz wprowadzenie rehabilitacji oddechowej może uchronić pacjenta przed powikłaniami, a także poprawić jego jakość życia. Regularne monitorowanie stanu zdrowia, stosowanie leków zgodnie z zaleceniami lekarza oraz unikanie czynników prowokujących ataki to klucz do zapanowania nad dolegliwościami.

Jak przygotować się do ćwiczeń oddechowych?

Do ćwiczeń oddechowych w rehabilitacji pulmonologicznej należy odpowiednio się przygotować. Przede wszystkim konieczna jest konsultacja lekarska w celu określenia stanu zdrowia, a co za tym idzie — dopasowania odpowiedniego planu leczenia. Pacjent powinien:

  • powiadomić specjalistę o wszystkich przyjmowanych lekach — nawet jeśli są one zażywane jedynie doraźnie,
  • szczegółowo opisać występujące objawy, na przykład ataki duszności, kaszel czy ból.

W dalszej kolejności trzeba zaopatrzyć się w potrzebny sprzęt i ubranie. Odzież nie powinna ograniczać ruchów ani przylegać do ciała. Dobrze, aby zapewniała swobodę, szczególnie w okolicach brzucha oraz klatki piersiowej. Doskonałym rozwiązaniem mogą zatem okazać się luźne dresowe spodnie, a także zwykła bawełniana koszulka.

Przed rozpoczęciem ćwiczeń oddechowym warto wyciszyć się i zrelaksować. Jeśli pacjent cierpi z powodu stresu, do codziennej rutyny może wprowadzić treningi uspokajające, angażujące zarówno ciało, jak i umysł. Wśród cieszących się popularnością propozycji znajdują się:

  • trening autogenny Schultza,
  • trening Jacobsona.

W tym przypadku istotna jest też kwestia spożywanych posiłków. Warto zachować odstęp pomiędzy ćwiczeniami a jedzeniem — ostatni posiłek przedtreningowy można zjeść na dwie godziny przed relaksacją. Dobrze, aby był on lekkostrawny i sycący. Wodę natomiast należy przyjmować często, ale w małych ilościach — również przed ćwiczeniami.

Zasady prawidłowego oddechu

Przed przystąpieniem do treningu oddechowego pacjent powinien poznać najważniejsze zasady prawidłowego oddechu. Istotne są między innymi:

  • oddychanie przeponą — głębokie, regularne wdechy, wykonywane przez brzuch, a nie przez klatkę piersiową.
  • kontrola oddechu, jego rytmu i ilości wdychanego powietrza na przykład poprzez liczenie,
  • wdech przez nos w celu oczyszczenia i ogrzania powietrze przed dostaniem się do płuc,
  • wydech ustami, aby usunąć nadmiar powietrza i toksyn z płuc,
  • utrzymywanie równowagi pomiędzy wdechem a wydechem, aby uniknąć spięcia oraz uczucia stresu lub niepokoju.

Jako pacjent musisz pamiętać, że prawidłowe oddychanie może wymagać ćwiczenia i cierpliwości, ale jest niezwykle ważne dla zdrowia układu oddechowego oraz ogólnego dobrego samopoczucia.

Rehabilitacja oddechowa — jakie ćwiczenia łączy?

Zainteresowani planem leczenia zastanawiają się, jakie zadania łączy rehabilitacja oddechowa. Ćwiczenia nie ograniczają się zwykle jedynie do fizykoterapii. Specjaliści bazują na szerokiej gamie treningów angażujących całe ciało.

Część ćwiczeń ma nauczyć nawyku głębokiego oddychania. Pacjent podczas rehabilitacji będzie więc kontrolowanie wdychał powietrze głęboko przez nos, a następnie wydychał je ustami, aby rozszerzyć i wzmocnić płuca. Ponadto wykorzystuje się też treningi przepony, podczas których chory koncentruje się na nabieraniu powietrza do „brzucha”, aby wzmocnić określone partie mięśni i poprawić jakość oddychania.

U wielu pacjentów stosuje się także tzw. ćwiczenia aerobowe. Treningi nie muszą być skomplikowane — często obejmują marsz, jogging, pływanie lub spokojną jazdę na rowerze. Puls powinien oscylować w przedziale od 90 do 110 uderzeń serca na minutę. U osób, których choroba jest wystarczająco kontrolowana, a dodatkowa aktywność fizyczna może wspomóc dalsze leczenie, wprowadza się trening siłowy. Pacjent powinien powoli zwiększać intensywność, aby bezpiecznie wzmocnić mięśnie całego ciała i poprawić jakość oddychania podczas uprawiania sportu.

Każdy pacjent jest inny, dlatego też rehabilitacja oddechowa musi być dostosowywana do jego potrzeb oraz zdolności. Ważne jest, aby ćwiczenia były wykonywane regularnie i pod kontrolą lekarza lub fizjoterapeuty.

Ćwiczenia oddechowe do wykonania w domu

Rehabilitacja oddechu zwykle przeprowadzana jest przez lekarza specjalistę. Niektóre ćwiczenia można jednak wykonywać samodzielnie w domu. Ćwiczenia oddechowe będą stanowić również cenny element rozgrzewki, przygotowujący ciało do wysiłku fizycznego. W jaki sposób przeprowadzić indywidualne, domowe zajęcia rehabilitacyjne? Poniżej przedstawiamy przykładowe ćwiczenia.

  1. „Kubek”: stań w wyprostowanej pozycji i weź wdech przez nos. Następnie wypuszczaj powietrze ustami tak, aby tworzyć wargami kształt kubka. Powtórz kilka razy, w zgodzie z własnymi możliwościami,
  2. „Piłka”: stań w wyprostowanej pozycji i weź wdech przez nos. Gdy to zrobisz, zacznij wypuszczać powietrze ustami, wypychając brzuch w taki sposób, aby przybrał kształt piłki. Powtórz kilka razy.
  3. „Wahadło”: stań w wyprostowanej pozycji i weź wdech przez nos. W dalszej kolejności wypuść powietrze ustami, powoli unosząc i opuszczając ręce jak wahadło. Powtórz kilka razy.
  4. „Płynąca rzeka”: stań w wyprostowanej pozycji i weź wdech przez nos. Następnie, wypuszczając powietrze ustami, jednocześnie powoli przesuwaj dłonie wzdłuż tułowia, imitując nurt płynącej rzeki. Powtórz kilka razy.
  5. „Zegar”: stań w wyprostowanej pozycji i weź wdech przez nos, a następnie wypuszczaj powietrze ustami, powoli obracając się w prawo i lewo, zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Powtórz kilka razy.

Te ćwiczenia oddechowe są proste i można je wykonywać w domu. Mimo wszystko ważne jest, aby skonsultować się z lekarzem lub fizjoterapeutą, który określi czy w naszym indywidualnym przypadku nie ma żadnych przeciwwskazań do ich wykonania oraz nie będa zaburzać całościowego planu rehabilitacyjnego.

Rehabilitacja oddechowa u dzieci

Rehabilitacja oddechowa u dzieci i dorosłych może być podobna w zakresie wykonywanych ćwiczeń, jednak istnieją pewne różnice w ich przeprowadzaniu. Aby zachęcić najmłodszych pacjentów do współpracy oraz utrzymania uwagi, warto zdecydować się na naukę przez zabawę. Treningi dostosowywane są do wieku, zaawansowania rozwoju i możliwości dziecka, a także do rodzaju i nasilenia jego schorzenia. Wczesne rozpoczęcie terapii może zapobiec rozwojowi poważnych powikłań zdrowotnych w przyszłości. 

Prócz tego rehabilitacja oddechu u dzieci może stanowić dodatkowe wsparcie innej terapii. Rehabilitacja po oparzeniach u dzieci często uwzględnia nie tylko same ćwiczenia oddechowe, lecz także w niektórych przypadkach oddzielny plan rehabilitacyjny, który zabezpiecza przed rozwojem infekcji. 

Rehabilitacja oddechowa u dzieci. Ćwiczenia oddechowe to specjalistyczne opracowanie, skupiające się na ćwiczeniach oddechowych dostosowanych do wieku dziecka i schorzenia z jakim zmaga się na co dzień. Można je wykorzystać podczas głównej fizjoterapii lub stosować jako domowy wariant rehabilitacyjny, mając przy tym pewność skuteczności i bezpieczeństwie prezentowanych ćwiczeń oraz informacji.

Przeciwwskazania do rehabilitacji pulmonologicznej

Istnieją pewne przeciwwskazania do rehabilitacji oddechowej. Obejmują one m.in.:

  • ostre infekcje dróg oddechowych — np. grypę i Covid-19,
  • ostre stany zapalne płuc — zapalenie oskrzeli lub zapalenie płuc,
  • ciężką niewydolność serca lub poważne niedotlenienie,
  • krwawienie z dróg oddechowych,
  • niewydolność układu krążenia,
  • niektóre nowotwory.

Nieumiejętnie przeprowadzana rehabilitacja oddechowa po zapaleniu płuc, przebytej grypie i Covid-19 może przynieść skutki odwrotne od zamierzonych, dlatego korzystając z pomocy fizjoterapeuty, upewnij się, że ma nie tylko odpowiednią wiedzę, lecz także doświadczenie, które zaowocuje rozważnym tokiem fizjoterapii i powrotem do zdrowia. 

Bibliografia:

  1. Wybrane zagadnienia rehabilitacji oddechowej, Ryszard Rutkowski, Joanna Rutkowska, Krzysztof Rutkowski, Zenon Siergiejko.
  2. Rehabilitacja oddechowa w POChP, Edyta Rysiak, Milena Osińska, Adam Kazberuk.
  3. Rehabilitacja oddechowa - ćwiczenia dla osób z chorobami układu oddechowego, Piotr Dąbrowiecki. 
  4. Rehabilitacja oddechowa jako ważny element usprawniania pacjentów w okresie okołooperacyjnym, Aleksandra Jaźwińska. 
  5. Wsparcie w samodzielnej rehabilitacji po przebyciu choroby związanej z COVID-19, World Health Organization Regional Office for Europe.
  6. Zalecenia, dotyczące prowadzenia fizjoterapii pacjentów dorosłych ze zdiagnozowanym COVID-19, dr Marta Majewska-Pulsakowska, dr hab. Aleksandra Królikowska.
  7. Rehabilitacja oddechowa u dorosłych, ELF.