Jednym z częstych powikłań pourazowych lub pooperacyjnych jest Zespół Sudecka, który pod wpływem stanu zapalnego objawia się zanikiem tkanki mięśniowej i kostnej. Niezbędna jest zatem rehabilitacja, która ma na celu zapobiec kalectwu pacjenta. Jak powinna przebiegać i na jakim etapie choroby ją wprowadzić?
Zapraszamy również do przeczytania innego artykułu: Na czym polega terapia punktów spustowych?
Nie ma określonej czy dokładnie zdefiniowanej genezy Zespołu Sudecka, jednak można scharakteryzować czynniki, które sprzyjają jego rozwojowi. Zespół Sudecka funkcjonuje także pod innymi określeniami, które kształtowały się na przestrzeni lat m.in. Atrofia Sudecka, Odruchowa dystrofia współczulna, Algodystrofia, Ostry zanik kości Sudecka, Zespół bólowy o podłożu współczulnym, Zespół Sudecka-Babinskiego-Lerischa. Bez względu na nazwę mówimy tu o zaniku mięśni, masy kostnej i sztywnieniu stawów kończyny dolnej lub górnej, zazwyczaj zlokalizowanych w okolicach nadgarstka. Choroba dotyka częściej kobiety niż mężczyzn, jednak przypisuje się jako następstwo urazu, zabiegu chirurgicznego, zawału serca, odmrożenia, oparzenia, udaru mózgu lub chorób wewnętrznych pacjenta. Tkanki, zamiast się regenerować, pod wpływem ciągłego stanu zapalnego “rozpadają się”. Oprócz tego pacjentowi towarzyszą:
Analizując stan kostny pacjenta dotkniętego chorobą, można zauważyć zaburzenie odżywiania się chrząstki, przebudowę beleczek kostnych oraz zwłóknienie tkanek ziarninowych.
Według różnych opracowań, doświadczeń lekarskich i obserwacji, do innych przyczyn zwiększających ryzyko wystąpienia Zespołu Sudecka należą:
Nie ma jednakowego toku działania, jak powinna przebiegać fizjoterapia w przypadku Zespołu Sudecka. Choroba ta u każdej jednostki może przyjmować różne formy, dlatego niezbędne jest dostosowanie działań rehabilitacyjnych do konkretnego pacjenta, rozwoju choroby oraz uwzględnienie pozostałych dolegliwości czy czynników zaostrzających Zespół Sudecka. Nie zawsze diagnoza jest łatwa do zdefiniowania, a im później następuje jej rozpoznanie, tym istnieje większe ryzyko, że zmiany chorobowe będą nieodwracalne. Wyróżnia się trzy etapy kliniczne choroby:
Etap ostry – zazwyczaj trwa od kilku tygodni do trzech miesięcy. Pacjent odczuwa silny ból, który utrzymuje się nie tylko podczas ruchu, lecz także spoczynku i obejmuje obszar pozaurazowy/pozaoperacyjny. Występują obrzęki, skóra jest przekrwiona i przyjmuje fioletowo-czerwony odcień. Towarzyszy temu wzrost temperatury skóry i nadmierna potliwość pacjenta. W badaniu radiologicznym można łatwo zauważyć plamkowy zanik kości.
Dystrofia – występuje od 6 tygodni do 4 miesięcy. Pacjent jest nadwrażliwy na zimno, zwiększają się dolegliwości bólowe i obrzęki, a skóra na kończynie z powodu złego ukrwienia staje sina i wilgotna. Dochodzi do obkurczania się torebek stawowych, co prowadzi do przykurczy. W okolicach kończyny można zauważyć przerzedzenie i wypadanie włosów. W obrazie radiologicznym zauważa się zanik kości beleczkowej.
Atrofia/zanik – pojawia się w 6 miesiącu od początku rozwoju choroby. Ograniczenie ruchomości przechodzi w proces utrwalenia, podobnie jak zmiana kolorytu skóry na siny. Dochodzi do zaniku kości i trwałych przykurczów.
W zależności od etapu rehabilitacja przyjmuje zróżnicowaną formę, natężenie i cel.
W pierwszym etapie choroby tj. ostrym głównym celem rehabilitacji jest działanie przeciwbólowe, przeciwwysiękowe i przeciwobrzękowe. Często najlepszym sposobem jest unieruchomienie kończyny w odpowiednim ustawieniu, aby zapewnić jak najlepszą pozycję do regeneracji tkanek. Należy pamiętać o ćwiczeniach palcami, aby nie doszło do zastojów żylnych. Oprócz tego zaleca się chłodzenie kończyny i przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Stosowane są blokady obwodowe lub zwojowe (np. blok Biera), które mają za zadanie powstrzymanie patologicznych odruchów układu autonomicznego i uzyskanie wysokiego stężenia podawanego leku w miejscu występowania choroby. W niniejszym etapie zaleca się krioterapię, laseroterapię, kąpiele ochładzające oraz przezskórną stymulację nerwów TENS (tj., z udziałem impulsów elektrycznych), a także delikatne ćwiczenia ruchowe do granicy bólu. W żadnym wypadku nie należy wprowadzać zabiegów ciepłoleczniczych.
Rehabilitacja w okresie dystrofii ma na celu polepszenie krążenia i przepływu krwi. W zależności od jednostki i jej aktualnego stanu całościowego dobiera się ćwiczenia z obciążeniem, w odciążeniu i czynne. Masaże, kąpiele czy zabiegi rozgrzewające w tym etapie są dozwolone, a także zaleca się ostrzykiwanie lignokainą. W przypadku, gdy pomimo regularnych zabiegów rehabilitacyjnych nie następuje poprawa, lekarz może podjąć decyzję o zniszczeniu nerwu w układzie współczulnym, dzięki czemu zostaną zniwelowane dolegliwości bólowe i polepszy się przepływ krwi.
W ostatnim etapie zanikowym celem działań terapeutycznych jest wzmocnienie mięśni. Ponieważ wiele zmian chorobowych nie da się już odwrócić, należy zadbać o jak największą ruchomość kończyny. Zaleca się ćwiczenia czynne i bierne z obciążeniem oraz stosowanie aparatów korekcyjnych, aby zmniejszyć intensywność przykurczy i deformacji mięśniowych. Dobre rezultaty przynosi plasterowanie dynamiczne (Kinesiotaping), które zmniejsza dolegliwości bólowe i napięcie mięśni. Należy jednak pamiętać, że plasterowanie powinien wykonywać tylko i wyłącznie fizjoterapeuta. Osoba niedoświadczona może doprowadzić do pogorszenia się stanu pacjenta i przyczynić się do dalszego postępowania choroby.
Oprócz powyższych działań na każdym etapie choroby wskazana jest psychoterapia, która pomaga odnaleźć pacjentowi motywację do pełnego zaangażowania w proces rehabilitacyjny, współpracę z fizjoterapeutą i zmniejsza ryzyko wystąpienia stanów depresyjnych. Jeśli jednak takowe nastąpią, to jako element całościowej rehabilitacji wdraża się leczenie antydepresantami. Ponieważ w trzecim etapie rozwoju choroby dochodzi do nieodwracalnych zmian patologicznych, niezmierne ważne jest uzmysłowienie pacjentowi, że pomimo ograniczeń dalsza rehabilitacja ma sens, gdyż zapobiegnie kolejnym degradacjom. Fizjoterapeuta powinien zatem odznaczać się dozą cierpliwości i wyrozumiałości wobec pacjenta, zdając sobie sprawę, że zaangażowanie pacjenta w proces rehabilitacji może być zmienne.
Aby osiągnąć jak najlepsze i trwałe efekty rehabilitacyjne, pacjent powinien kontynuować plan ćwiczeń w środowisku domowym. Przydatne są działania i czynności dnia codziennego obejmujące zakręcanie, otwieranie czy odkręcanie. Można je wykonywać z udziałem laski gimnastycznej lub udziałem przedmiotów domowych. Na przykład: pacjent, będąc w pozycji stojącej, trzyma ręce wyprostowane przed siebie i używając do ćwiczeń butelki, zakręca ją i odkręca, wykonując ruch zgięcia w nadgarstku. Oprócz tego należy wykonywać ćwiczenia zalecone przez fizjoterapeutę, który opracuje indywidualny i szczegółowy plan dla pacjenta, uwzględniając jego stan i czynione postępy. Nie należy wprowadzać żadnych nowych ćwiczeń bez wcześniejszego ich uzgodnienia z fizjoterapeutą.
Chcąc jeszcze lepiej zapoznać się z tematem i przeanalizować możliwości terapeutyczne, warto spojrzeć na Postępowanie rehabilitacyjne w leczeniu zespołu Sudecka. Pozycja ta została opracowana przez specjalistów, ale w bardzo przystępny sposób przedstawia całościową diagnostykę, zakres rehabilitacyjny i postępowanie, aby usunąć niepożądane objawy. Dzięki książce pacjent dogłębnie zrozumie zasadność poszczególnych metod terapeutycznych oraz to, jak ważne jest wdrożenie ich na poszczególnych etapach rozwoju choroby. Opracowanie będzie stanowić uzupełnienie wiedzy dla rodziny pacjenta, który zmaga się z Zespołem Sudecka, dzięki czemu będą stanowić kolejny filar wspomagający terapię i wzmacniać procesy motywacyjne chorego.
Patrząc na przebieg choroby, długość oraz złożoność rehabilitacji, warto postawić na profilaktykę, która zmniejszy ryzyko wystąpienia Zespołu Sudecka. Polega ona na szybkim uruchomieniu kończyny pacjenta po przebytym zabiegu chirurgicznym czy urazie oraz niedopuszczanie do odczuć bólowych. Odpowiednie zagipsowanie czy stosowanie bandaży zgodnie ze sztuką rehabilitacyjną stanowi kluczową rolę profilaktyki. Rehabilitant i lekarz prowadzący powinni dokładnie przeprowadzić wywiad z pacjentem, analizując, czy występują u niego czynniki podwyższające ryzyko wystąpienia Zespołu Sudecka. Jeśli pacjent należy do takiego grona osób, powinien być pod pilniejszą obserwacją specjalistów i częściej zgłaszać się na kontrole lekarskie. Dzięki temu będzie można szybko zdiagnozować ewentualny postęp choroby i zapobiec jej degradacyjnym skutkom, które obniżają jakość życia człowieka.
Bibliografia:
